سنڌ اندر پناهه ورتلن جي نفسيات

پاڪ ۽ هند ۾ جيڪي هندو مسلم فساد ٿيا هيا انهن کي سنڌ جا پناهه گير پاڪستان لاءِ سندن ابن ڏاڏن جي قربانيون ٻڌائيندا آهن جڏهن ته حقيقت ۾اهي فساد ٻنهي ملڪن جي آزاد ٿيڻ کان تمام گھڻو پوءِ ٿيا هيا جن جو ملڪ جي آزاديءَ سان ڪنهن به قسم جو تاريخي لاڳاپو نه آهي. پر پناهه گيرن کي پاڪستان تي ۽ خاص ڪري سنڌ تي قبضاگيريءَ لاءِ ڪي ته مظبوط بهانا گھربل هيا سو هو اها ڳالهه وڌائي چڙهائي پيش ڪندا رهيا آهن. هن خطي ۾ انگريزن جي ڪالونيءَ خلاف مسلم ليگ جي ڪابه جدوجهد نه رهي آهي. مسلم ليگ تي ته اهي الزام لڳندا رهيا آهن ته انهن انگريزن جي ويڙهايو ۽ حڪومت ڪيو جي پاليسيءَ کي هٿي ڏيندي هند ۽ سنڌ جي مسلمانن وچ ۾ ويڇا وڌايا هيا. غلاميءَ خلاف حقيقي تحريڪون ته ڪانگريس، سورهه بادشاهه پير سائين پاڳاري، سرحدي گانڌي سرخپوش اڳواڻ باچا خان وارن پاران هلايون ويون هيون.

دنگن فسادن بعد وڏي پيماني ٿيل انهيءَ لڏ پلاڻ بعد جيڪي پناهه گير سنڌ پهتا هيا ته سنڌ جي ماڻهن انهن کي ”ماڪڙ“ سان پيٽ ڏني هئي ۽ کين مڪڙ ڪري به سڏيندا رهيا آهن.

ماڪڙ جي خصوصيتون هي آهن ته انهن جو پيٽ ڪڏهن به ناهي ڀربو، وات کان کائيندا ويندا آهن ۽ پويان ڪڍندا رهندا آهن. اهي وڏن ٽولن جي صورت ۾ اوچتو فصلن، وڻن ٽڻن، ٻيلن تي حملو ڪندا آهن ۽ سندن وڃڻ کان پوءِ بس تباهيءَ جا منظر هوندا آهن. اهي هر شيءِ کائي چٽ ڪري تهس نهس ڪري ڇڏيندا آهن.

هاڻي جيڪڏهن مٿين ٻڌايل وصف کي سامهون رکي اسان سنڌ جي پناهه گير لڏي جي نفسيات کي سمجھڻ جي ڪوشش ڪنداسين ته اسان کي واضع نظر ايندو ته اهي مٿي بيان ڪيل سموريون خصوصيتون منجھن مڪمل نموني سمايل آهن. هي جڏهن ٽولين جي شڪل ۾ هتي پهتا هيا ته سندن حالتون انتهائي خسته هيون. هتي کين هر شيءِ مفت ۾ ملي هئي. کين محلاتن جهڙا گھر، ملڪيتون، زمينون، جاگيرون کين عطا ڪيون ويون. وڻج واپار ڪرڻ جا سمورا موقعا هنن پنهنجي قبضي ۾ ڪري ڇڏيا هيا.  پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ ملڪي وهنوار هلائڻ وارن ڪامورن ۾ سڀ کان وڌيڪ انگ سندن هيو. سنڌ جا شهر سندن حوالي ڪيا ويا. اڄ هي جيڪي سنڌ جي وڏن شهرن جي وڏن رهائشي ڪالونين ۾ رهن ٿا، جتي تعليم، صحت، روزگار جا بهتر موقعا موجود آهن ته اهي انهن جون پنهنجي محنت تي قائم ٿيل ناهن اهي ته سڀ کين عطا ٿيل آهن يا سندن هيرا ڦيريءَ سان ڦٻايل آهن. پاڪستان ٺهڻ کان وٺي هر ڊڪٽيٽر جي هي اکين جا تارا رهيا آهن. ضيا الحق، اسلم بيگ، مشرف کان سواءِ مسلم ليگ ۽ پ پ پ وارن هنن ناٽڪي کدڙن کي ريجهائڻ ۽ پرچائڻ لاءِ سونن چمچمن سان کارايو پياريو، کين هر دفعي سنڌ جو مالڪ بڻايو ويو، ايامن کان سنڌ جي گورنري سندن حوالي آهي پر سندن پيٽ آ جو ڀرجي ئي نه ٿو ۽ محروميءَ جو راڳ هر جاءِ تي پيو الاپجي.

 حيدرآباد ۽ ڪراچي ايشيا جا خوبصورت شهر هوندا هيا پر سندن اچڻ کان پوءِ اسان جي شهرن جو امن امان غائب ٿي ويو. شهرن مان پنهنجائپ موڪلائي ويئي. شهرن جي سڃاڻ دنگا، فساد، ڀتاخوري، ٽارگٽ ڪلنگ، اسٽريٽ ڪرائم وڃي رهيا جتي ڪوبه محفوظ نه رهيو. ايڌي جهڙن فرشته صف انسان جي گاڏين مان کلن جي ڦرلٽ، حڪيم سعيد جهڙي انمول انسان جو قتل ۽ اهڙا ٻيا ڪيئي ناقابل معافي جرم ٿيندا رهيا ۽ ٿيندا رهن ٿا.

مان سوچيان پيو ته اسان جا وڏڙا ڪيترا نه سياڻا هيا جن کين ”ماڪڙ“ سان ڀيٽ ڏني هئي پر ساڳي وقت اهو به ڏسان ٿو ته اسان جا جيڪي انوقت اڳواڻ هيا اهي ڪيترا نه اياڻا هيا، وٽن مستقبل لاءِ ڪوبه وزن نه هيو ۽ اهي هنن ناٽڪي ماڻهن جي هش تي خوش ٿي پنهنجي ڌرتيءَ جي ماڻهن وچ ۾ نفاق وجھي پنهنجي ڌرتي کسائي ويٺا هيا. تازو عوامي آواز ٽي وي جي پروگرام ٽئين رخ ۾ ڳالهه ٻولهه ڪندي هڪ دانشور ٻڌايو پئي ته سائين جي ايم سيد هندستان جي شهرن يوپي، سي پي، بهار ۾ وڃي اتي مسلمانن کي سنڌ اچڻ جون دعوتون ڏنيون هيون ۽ کين چيو هو ته جلدي اچو سنڌ جا شهر اوهان جي آمد لاءِ بي چين آهن. سائين پنهنجي ان ”نيڪ ڪم“ لاءِ ڪراچي اندر پنهنجي ذاتي ملڪيت مان 50 ايڪڙ زمين مهاجرن جي آبادگاريءَ لاءِ کين تحفي ۾ ڏئي ڇڏي هئي، جتي هاڻي بهار ڪالوني جڙيل آهي ۽ ڪنهن به سنڌيءَ کي اتي وڃڻ جي اجازت ناهي. دبئي ۾ سنڌين جي هڪ محفل ۾ وسعت الله خان هڪ تاريخي جملو چيو هيو ته ”جيڪڏهن سنڌي هندو ۽ سنڌي مسلمان پاڪستان ٺهڻ کان اڳ گڏ ويهي ڪا حڪمت عملي جوڙين ها ته کين ڪنهن ٽئين ملڪ ۾ هن نموني گڏجڻ جي ضرورت ئي نه پوي ها. “

تنهنجي ياد جي وري آ وير....بابا سائين علي گل لاهوتيءَ جي ياد ۾ لکيل ٻه اکر

   

تصويرون اهي سهڻيون هونديون آهن جن ۾ رنگن جو امتزاج خوبصورت هوندو آهي. انهن تصويرن ڇڪڻ واري ڪيمرا سٺي هوندي آهي يا ڦوٽو ڪڍندڙ ماڻهون ماهر هوندو آهي، جنهن کي خبر هوندي آهي ته ڪهڙي ڪنڊ کان ڦوٽو وٺڻ گھرجن. پر ڪن تصويرن ۾ اهڙي هڪ به خوبي ناهي هوندي. انهن ۾ نظر ايندڙ ماڻهون به عام، سادا ۽ سٻاجھڙا هوندا آهن کين خبر ئي ناهي هوندي ته ڦوٽو ڇڪرائڻ لاءِ ڌوتل پوتل ڪپڙا پهرڻ گھرجن، وارن ۾ تيل ڦليل وجھي انهن کي ڦڻيءَ سان سنوارجي ۽ مٿان ظلم اهو ته ڦوٽو ڇڪڻ واري کي به تصويرن وٺڻ جي ڪا خاص مهارت ناهي هوندي. هوسڀني کي قطار ۾ بيهاري ڪيمرا جو بٽڻ دٻائي ڇڏيندو آهي، پر ان هوندي به اهي تصويرون ڪنهن شاهڪار کان گھٽ ناهن هونديون.  هونئن به جڏهن اوهان هاري سينگاري، ماهر ڦوٽوگرافر کان ڦوٽو ڇڪرايو ٿا ته ان ۾ اوهان جي اصليت صفا گم ٿيو وڃي. ان ۾ جيڪڏهن اوهان سهڻا ٿا نظر اچو ته اهو ڪيمرا ۽ ايڊيٽنگ واري جو ڪمال چئبو.

ضروري ناهي ته هر تصوير هر انسان لاءِ هڪ جيتري اهميت واري هجي. واڱڻ ڪن لاءِ وائي ته ڪن لاءِ باديءَ چوڻيءَ مطابق سٺي ۽ خراب، سهڻي يا بدصورت هئڻ وارا فيصلا هر ماڻهون پنهنجي اک سان ڪندو آهي. تجريدي آرٽ جا شاهڪار اسان جهڙن اڻ ڄاڻ ماڻهن لاءِ اوٽ پٽانگ لڪيرون ۽ بي ترتيبيءَ سان رکيل ٻاراڻا رنگ ٿي سگھن ٿا. سهڻي تصوير اها ئي هوندي آهي جنهن ۾ ماڻهون جيئن اندر ۾ آهي اهڙوئي ٻاهر نظر اچي. مان سمجھان ٿو ته سهڻيون اهي تصويرون آهن جن ۾ ماڻهون سهڻا هوندا آهن. ان قسم جون تصويرون پنهنجي تاريخ جون ساکي بڻجي پونديون آهن. بنا مهارت جي، سادي ۽ عام ڪيمرا سان مون به گھڻا سال اڳ هي شاٽ ورتوهو. هن ۾ منهنجون محبوب هستيون شامل هيون. منهنجو مرحوم بابا علي گل، منهنجي امڙ ٿڌي ۽ منهنجو ڀاءُ احمد بخش عرف انب، منهنجي ڀاڄائي ۽ منهنجي گھرواري ۽ ننڍڙا ۽ ننڍڙيون (جيڪي هاڻي جوان ٿي ويا آهن/ٿي ويون آهن) شامل آهن. هيءَ تصوير اڄ به منهنجي لاءِ شاهڪار پينٽنگ کان گھٽ ناهي ڇوته انهن ۾ منهنجو وجود پيل آهي. بابا سائين، امڙ سانئڻ ۽ منهنجو اڪيلو ڀاءُ هن جهان کان ڏور ڪٿي هليا ويا آهن. هن دنيا ۾ سندن يا ته ڪي يادون وڃي بچيون آهن يا اهي تصويرون آهن جيڪي مون لاءِ  خوبصورت، شاهڪار ۽ تاريخي حيثيت رکن ٿيون. پر پوءِ به الاءِ ڇو هاڻي منهنجي زندگي وانگر اهي تصويرون پڻ اڌوريون ٿيون ڀاسجن شايد ان ڪري ته انهن ۾ زندگيءَ جو رنگ ڀرڻ وارا جو نه رهيا. اڄ جڏهن دنيا وارا والد جو ڏهاڙو پيا ملهائين ته مون کي بابا لاهوتي علي گل پيو ياد اچي جيڪو ڳوٺ پنواڙي توڙي سکر واري ڪواٽر ۾ جاءِ جاءِ تي پنهنجو نالو ”علي گل لاهوتي“ لکندو هو ۽ جهڙوڪر کيس ادراڪ ٿي ويو هو ته هاڻي هو هلڻ هارو آهي ۽ مستقبل ۾ پنهنجو پاڻ کي اسان سان گڏ هئڻ جو احساس ڏيارڻ لاءِ اهي نالا لکندو وتندو هجي. اسان گھر کي چن هڻائڻ مهل ان ڳالهه جو خاص خيال رکيو هوته بابا سائينءَ جي پنهنجي هٿ سان لکيل اهي لفظ ”يادگار علي گل“ نه ميسارجي.. واقعي هو صحيح هو، مان هرروز صبح سان اٿندي ئي سندس هٿ سان لکيل سندس نالو ڏسندو آهيان، بلڪل ان نموني جيئن صبح صبح هندو مورتين جي سامهون پوڄا پاٽ ڪندا آهن. بابا سائين سکر ۾ رهندي ڪي دوست ٺاهي ورتا هيا. نوگز پير تي هليو ويندو هو ۽ اتي روزانه حاضري ڀريندڙ ماڻهن سان سندس واقفيت ٿي ويئي هئي. پاڻي جي ٽانڪي وٽ مهر دڪاندار سان سندس صحبت ٿي ويئي هئي، جيڪو سندس لاءِ اڄ به پڇائون ڪندو آهي. اونهاري جي مند ۾ هو جيڪو قلفي وارو بابا سائينءَ کي روز هڪ قلفي مفت ۾ ڏيندو هو هاڻي اهو به اداس ٿو لڳي. بابا سائينءَ مصالحي دار ٻوڙ ۽ برياني جو عاشق هوندو هو. بابا سائين مون کان پئسا وٺي سکر مان حمام دستو وٺي آيو هو ۽ ان ۾ مصالا ڪٽي انهن کي شيشيءَ ۾ بند ڪري پنهنجي کيسي ۾ رکندو هو ۽ جڏهن کيس ٻوڙ ڏيندا هياسين ته هو کيسي مان اها ننڍڙي شيشي ڪڍي ان مان مصالحا ٻوڙ تي ٻرڪي کائيندو هو. کيس مرچائي پڪوڙا تمام گھڻو وڻندا هيا. امڙ جي ابتڙ مٺاڻ واريون شيون ته کيس زهر لڳنديون هيون. شايد انڪري ئي بابا جي طبيعت به شوخ هوندي هئي ۽ امڙ ڪپهه جي ڦورن وانگي نرم ملائم هوندي هئي. بابا سائين سير تفريح جو شائق هوندو هو. راڻيپور، قلندر، لونگ فقير جا ميلا مون کي بابا سائينءَ گھمايا هيا. پاڻ ڪيئي دفعه قلندر جي ميلي کان پوءِ لاهوتين جي ٽولن سان گڏ پنڌ ئي پنڌ لاهوت لامڪان جون زيارتون ڪري آيا هيا. جڏهن اڃا مڪمل نموني پوڙهائپ مٿن غالب نه ٿي هئي ته ايران مان به زيارتون ڪري آيا هيا.

بابا سائين تترن، هرڻن، وهين جي شڪار جا شوقين هوندا هيا. اونهاري ۾ کجين جي مند ۾ جڏهن اصيل کجيءَ جا ڏنگ پنهنجي جوڀن تي هوندا آهن ته خبر ناهي ڪهڙي ڏيهه کان لکن جي تعداد ۾ وهيا هتي اچي واسو ڪندا آهن. ان سيزن ۾ لڳ ڀڳ هروز نه ته هڪ ٻئي يا ٽئين ڏينهن وهين جي مذيدار گوشت سان اسان جي ديگڙي ٽهڪندي نظر ايندي هئي. بابا جيڪو آخر وقت ۾ هڏن جو پڃرو ٿي ويو هو پر سندس دماغي حالت سؤ فيصد صحيح هوندي هيس. ڳوٺ کان خيرپور ۽ خيرپور کان سکر ۽ سکر جي باءِ پاس کان ڪواٽر تائين اڪيلي ايندو ويندو هو. هو مون کي دعائون ڏيندو هو ۽ چوندو هو ته جيڪڏهن تون نه هجين ها ته بس پنهنجي نسل جو قافلو جهڙوڪر بيهجي وڃي ها پر امڙ وانگر کيس به موالي ڀاءُ احمد بخش عرف انب جو سور اندر ئي اندر ڳاري ۽ ساڙي رهيو هو.

ان ڏينهن ڪواٽر ۾ اڪيلو هئس ۽ آخري دفعو جڏهن بابا سائينءَ جي ننڍڙي پيٽي کولي سندس شيون ڏٺيون هيم ته اکين مان ڳوڙها نيسارا ٿي نڪتا هيا. الائي ته ڇو مون کي انهن ڳوڙهن سان گڏ پورو ڪمرو خوشبوءَ سان واسيل لڳو هو. بابا سائين جا اهي هڪ ٻه ميرا سيرا ڪپڙن جا جوڙا، حمام دستو، اها ننڍڙي شيشي جيڪا مصالحن سان ڀريل هئي، هڪ ننڍڙو نوٽ بوڪ جنهن ۾ هو پنهنجي حساب سان ڏيتي ليتيءَ جو حساب ڪتاب رکندو هو. جنهن ۾ اهو به لکيو هيائين ته ”سٺئي جي پل تي مجيد (منهنجي پٽ مجيب کي هو مجيد چوندو هو) کي هيترا پئسا ڏنم.

بابا سائين جيتري تنهنجي ياد اڄ پيئي اچي، جيتري تنهنجي ڪمي اڄ پئي محسوس ٿئي ان جو ڪاٿو تنهنجي جيئري ته ٽڪو به نه هوندو هو. تنهنجون مون کي چيل اهو ڳالهيون جيڪي مون کي انوقت پنهنجي بيوقوفي جي ڪري زهر لڳنديون هيون اڄ ڏاهپ ڀريون ٿيون لڳن. مان ڪيترو نه بدقسمت آهيان ته اسان حقيقي معنى ۾ ته اوهان کي سڃاتو ئي نه هو.  

Dream "Big Crime"

Mostly I didn’t remember my Dreams.  However, today when I slept in my room for while after morning I saw a Dream and strangely I do remember it completely as it was reality rather than dream. In dream I with my friend Shahid Khair (who is studying in America now a days) were standing on one of city’s chowck. Suddenly one very beautiful bird appears before us. Shahid told me that “that is Shaman, I know him” eventually he called him and Shaman came to him without any hesitation. Apparently Shaman was harassed and confused.  My friend Shahid greeted him and let him go. Besides us one more guy told his friend that “that was Shaman”. Shahid further informed me that: "today Government arrested many Birds and Shaman was one of them"!

I wonder why Government did so; these birds are innocent and not capable to do any crime! Perhaps their innocence is big crime in eyes of government!!!???

آن لائين سنڌي ڊڪشنريءَ ۾ سنڌي پهاڪن جون غلط سمجھاڻيون.

اڄ جو پهاڪو

ماسيون ٿين نه مائرون،ڪاڪا ٿين نه پيءُ.

ماسِي ٿئي نه ماءُ، چاچو ٿئي نه پيءُ. ماسي = ماٽيلي ماءُ. پيءُ جي ٻي زال.چاچو = نڳو پيءُ، ماءُ جو ٻيو مُڙسُ.ماٽيلي ماءُ ۽ نِڳو پيءُ ڪڏهن به ماءُ پيءُ جو مَٽُ يا نعم البدل نٿا ٿي سگهن. انهن جي پيار ۾ اُها ارپنا نه هوندي. مثال: ”ماءُ ساماءُ ٻيو سڀ دنيا جو، ماسي ٿئي نه ماءُ توڙي ڪڍي ڏئي ساهه.“ (گلقند 119)

http://dic.sindhila.edu.pk/define/%D8%B3%D9%86.php

خوشيءَ جي ڳالهه آهي ته انٽرنيٽ تي سنڌي ٻولي جي بقا لاءِ جيڪي اهم ڪم ڪيا ويا آهن انهن ۾ سنڌي آن لائين ڊڪشنري ۽ لغتن جون سمجھاڻين تي ٻڌل ويب  سائيٽس به هاڻي نظر اچن ٿيون. مون جيڪي ويب سائيٽس بوڪ مارڪ ڪري اسٽيٽس بار ۾ محفوظ ڪري رکيون اٿم ته مٿي ڄاڻايل سنڌي ڊڪشنريءَ به انهن مان هڪ آهي ته جيئن بنا ڪنهن وقت جي زيان جي جلد از جلد پنهنجي گھربل سائيٽ تي پهچي سگھان. پر افسوس ان وقت ٿيو جڏهن ان ۾ ملندڙ 

.معلومات مون کي منجھائي وڌو جنهن جو تفصيل هيٺين ريت آهي.

اڄ جو پهاڪو ”ماسيون ٿين نه مائرون، ڪاڪا ٿين نه پيءُ“ هي پهاڪو آن لائين ڊڪشنري ۽ آن لائين سنڌي لغتون تان مون 

17 جون 2016ع  جي ڏينهن کنيو آهي. منهنجي خيال ۾ ته هن پهاڪي جي جيڪا معنى ڪڍي ويئي آهي اها بلڪل غلط آهي. هتي ماسيءَ کي ويڳي ماءُ ٻڌايو ويو آهي ۽ چاچي کي نڳو پيءُ ڄاڻايو ويو آهي. جڏهن ته ماسي معنى امڙ جي ڀيڻ ۽ 

چاچو معنى والد جو ڀاء؟؟؟؟!!!!

هن ڊڪشنريءَ کي اپ ڊيٽ ڪندڙ ٽيم کي لفظن جي معنى يا لغتن ۽ پهاڪن جون سمجھاڻيون اپ لوڊ ڪرڻ کان اڳ ڪنهن ٻولي جي ماهر کان ضرور صلاح وٺڻ گھرجي. آن لائين ڊڪشنري سڄي دنيا اندر ڪوبه کولي ڏسي سگھي ٿو يا سنڌي ٻوليءَ کي سمجھڻ لاءِ استعمال ڪري سگھي ٿو. هن آن لائين ڊڪشنري ۾ سنڌيءَ مان انگريزي ۽ انگريزيءَ مان سنڌي ٻوليءَ جو ترجمو به ٿيندو آهي پر مون اڪثر مشاهدو ڪيو آهي ته ڊڪشنريءَ ۾ لفظن جو ذخيرو تمام گھٽ آهي. سببن جي ته مون کي خبر ناهي، ٿي سگھي ٿو ته اها ڊڪشنري اڃا تائين اپ لوڊ ۽ اپ ڊيٽ ٿيڻ وارن مرحلن مان گذري رهي هجي پر جيتري به معلومات اپ لوڊ ٿيل هجي گھٽ ۾ گھٽ اها ته صحيح صحيح ڏنل هجي ته جيئن ويب سائيٽ وزٽ ڪندڙ غلط معلومات ملڻ بعد ڪنهن مونجھاري يا غلط فهميءَ جو شڪار نه ٿين. 

اجتماعي خود ڪشي ڏانهن ويندڙ سماج

آمريڪا جي شهر اورلينڊو جي هڪ هم جنس پرستن جي ڪلب ۾ فائرنگ ڪندي 49 انسانن کان هن جهان ۾ رهڻ جو حق کسيندڙ پاڻ به هم جنس پرست ئي نڪتو. تازو جيڪا تحقيق ٿي آهي جنهن ۾ سندس هم جنس پرستيءَ جا پڪا ثبوت سامهون آيا آهن. ڪلب جي ميمبرن، سندس اڳوڻي گھر واري، سندس والد ان ڳالهه جي تصديق ڪئي آهي. 

http://www.sindhexpress.com.pk/epaper/PoPupwindow.aspx?newsID=130403976&Issue=NP_HYD&Date=20160615

فائرنگ جا محرق کڻي ڪهڙا به هجن پر اهو انسانيت خلاف هڪ انتهائي سنگين جرم هو جيڪو متين نالي افغان نوجوان ڪيو هو. ان جا اثر سالن تائين رهندا جنهن ۾ خاص ڪري مغرب ۾ رهندڙ مسلمان ڪميونٽيءَ کي تمام گھڻيون مشڪلاتون پيش اينديون.

مون کي ان خوني حملي سخت دلي صدمو ته رسايو ئي هيو پر ان کان وڌيڪ صدمو اسان جي غير ذميوار اردو ميڊيا جو رهيو. جماعت اسلامي جي امت اخبار ته سڀ ليڪا لتاڙي ويئي ۽ ان انسانيت خلاف عظيم جرم جي مذمت ته رهي هڪ پاسي پر هن پنهنجي ليڊنگ خبر اها هنئي ته افغان نوجوان 50 آمريڪين کي ڀنڃي ڇڏيو.

جهڙوڪر اهي ڪي تتر يا ڪڪڙ هيا. اردو ميڊيا جي ان نموني جي روئي مان اهو تاثرٿو ملي ته جهڙوڪر اهو حملو بي راهه روي جي شڪار آمريڪن کي راهه راست آڻڻ لاءِ ضروري هو ۽ اهي جيڪي مري ويا اهي جهنم رسيد ٿيا ۽ حملو ڪندڙ غازي صلاح الدين جهڙو هيرو هيو.  

 ٻيو جيڪو مون کي افسوس ٿيو ته اسان جي سوشل ميڊيا تي به هن خبر ڪا گھڻي پذيرائي حاصل نه ڪئي. ائين پئي محسوس ٿيو ته مذهبي شدت پسند گروپن سان گڏ نام نهاد لبرل پڻ جهڙوڪر ان خوني حملي تي ناراض ناهن ٿيا. ڪنهن به غلط ڪم ڪار يا واقعي جي مذمت نه ڪرڻ به ان واقعي جي حمايت ئي ليکي ويندي. 

هاڻي سڀني کي اها خبر پئجي ويئي آهي ته جنهن حملو ڪيو هو ان جو پنهنجو به ساڳي وهنوار ۾ مڪمل نموني ڪارو منهن هيو. اسان جا ماڻهون ۽ ميڊيا وارا بنا ڪنهن اڳواٽ تصديق جي غير ذميواراڻو رويو اختيار ڪندي خبرن ۾ سنسي پيدا ڪري اخبار جو وڪرو ته وڌائيندا آهن پر سندن اهڙي عمل جا عام ماڻهن جي دماغن تي انتهائي غلط اثر پوندا آهن ۽ اهي به هابرڊ قسم جي نفسيات جا مريض ٿي ويندا آهن. هتي رڳو پرنٽ ميڊيا جو مسئلو ناهي هتي ته هڪ کان هڪ ناٽڪي ٽي وي چينلس تي دين جا عالم ٿيو ويٺا آهن ۽ سندن من ۾ جيڪو گند آهي ان کي اوڳاڇي، ٽي وي ڏسندڙ سامعين جو مٿو به پيا ڦيرين. اسان جو معاشرو حقيقي معنى ۾ هڪ وڏي نفسياتي ڪيفيت ۾ مبتلا ٿي ويو آهي. هر ماڻهون جي هٿ ۾ لٺ آهي، هر ماڻهون تبليغي آهي، هر ماڻهون مومن ۽ جهادي آهي پر انهن مان 95 سيڪڙو ماڻهون پاڻ انهن ڳالهين کان ڪوهين ڏور آهن. بس سندن اهو مطالبو آهي ته سماج اندر رهندڙ باقي سمورا ماڻهون ائين ئي ڪن جيئن اهي حڪم جاري ڪن ٿا. هت فيس بوڪ تي ڪجھ منهنجا پرين پيارا آهن جيڪي حاڪمانه انداز سان مون کي چوندا آهن ته تون هي ڇو لکيو تو هن ڦوٽو کي شيعر ڇو ڪيو تو هي تبصرو غلط ڪيو وغيرهه.

هونئن به اسان جي مسلم دنيا اندر خدائي فوجدار هئڻ جو انتهائي شدت پسند، انتهائي غلط، انتهائي غير اسلامي، انتهائي نقصانڪار ۽ انتهائي مجرماڻو عمل شروع ٿي ويو آهي.  ڪي مخصوص ماڻهون ٻين ڪن انسانن کي قتل ڪن ٿا، مٿن حملو ڪن ٿا، سندن گھر ساڙين ٿا، زندهه جلائي ڇڏين ٿا رڳو ان ڪري ته کين شڪ هوندو آهي ته اهو فرد يا اهو گروهه ڪو ڏوهه ٿو ڪري يا انهن مٿان اهڙي ڏوهه ڪرڻ جو کين شڪ هوندو آهي يا اهي مٿن اهو الزام ڌري خوني ڪاروايون ڪري پنهنجي انسان دشمن ڪارواين تي پردو رکڻ جي ڪوشش ڪندا آهن.

اجتماعي خودڪشيءَ ڏانهن ويندڙ هن سماج لاءِ بس دعا ئي ڪري سگھان ٿو. 

واڪا ڪرڻ مون وس: عورتن تي تشدد بند ڪريو

11/06/2016

ٻه ٽي ڏينهن اڳ هڪ خبر پڙهي هر اک آلي ٿي ويئي هئي ته هڪ ڇوڪريءَ نالي زينت کي سندس بي رحم ماءُ پسند جي پرڻي تي زندهه ساڙي ماري ڇڏيو هو. تازي خبر مطابق لاهور جي رهائشي پنهنجي ڌيءَ ۽ ناٺيءَ کي گوليون هڻي قتل ڪري ڇڏيو سندن ڏوهه به بس اهوئي هو ته انهن پسند جي شاديءَ وارو گناهه ڪيو هو. سنڌ جي ٿر واري علائقن ۾ ڪولهي، ڀيل، مينگھواڙ عورتن ۽ ٻارڙن سان جنسي ڏاڍائيءَ بعد قتلن جون ڪيئي وارڌاتون رپورٽ ٿي چڪيون آهن. اڃا اهي خبرون پئي پڙهيم هڪ ٻي خبر دل ۽ دماغ تي بم وانگي ڦاٽ کاڌو. ملڪ جي مشهور ليکڪه ۽ سوشل ورڪر ۽ عورتن جي حقن لاءِ آواز بلند ڪندڙ ماروي سرمد کي هڪ ٽي وي شو ۾ هڪ مولانا پاران گاريون ڏنيون ويون. بقول ماروي سرمد جي ته مولانا کيس رنڊي ڪوٺيو ۽ اهو به چيو ته هو سنديس ۽ سنديس ماءُ جي شلوار لهرائي ڇڏيندو ۽ مٿس الرون ڪيون. ٽي وي انتظاميه جي محافظن بعد ۾ ڪاوڙيل مولوي صاحب کي گھر روانو ڪري ڇڏيو. اسلامي نظرياتي ڪائونسل جي شيراني صاحب پاران عورتن جي هڏن نه ٽٽڻ جي حد تائين تشدد کي جائز قرار ڏنو ويو. قومي اسمبليءَ جي فلور تان ملڪ جي وزير دفاع مسٽر خواجه آصف پاران تحريڪ انصاف جي عورت ميمبر شيرين مزاريءَ کي ٽريڪٽر جي ٽرالي سان ڀيٽ ڏيڻ ۽ پنهنجي ان ڳالهه کي صحيح سمجهندي ڪنهن به قسم جي معذرت ڪرڻ کان پاسو ڪرڻ وارن واقعن کي نظر ۾ رکي اهو جائز نموني چئي سگھجي ٿو ته پاڪستان عورتن لاءِ ته جهنم بڻجندو پيو وڃي جڏهن ته سندن حقن جي پاماليءَ جي حوالي سان جنت جهڙي شڪل اختيار ڪري ويو آهي. هتي جنهن کي وڻي اهو عورتن جي خلاف ڳالهائي سگھي ٿو، پنهنجي مردانگي کي ظاهر ڪرڻ لاءِ عورتن کي مارڪٽ ڪري سگھي ٿو، غيرت جي آڙ وٺي ڪنهن به نياڻي کي گولين جو پروڻ ڪري ٻن مهينن ۾ ضمانت تي آزاد ٿي پاءُ تيل مڇن کي هڻي گھمي سگھي ٿو.  پاڪستان اندر عورتن جي جذبن سان گڏ سندن جسمن کي آڙاهن ۾ ساڙڻ ڪا وڏي ڳالهه ته نه رهي آهي. اهڙن خونخوار، خوفناڪ مامرن تي عام ماڻهونءَ کان وٺي سرڪاري ڪارندن، سياستدانن، فوجي جرنيلن يا عالم دين جي دعويداري ڪندڙن مان ڪنهن جي به غيرت جي رڳ نه ٿي ڦڙڪي. جيڪڏهن ڪنهن ملڪ جو ڌاريو دهشت گرد ڪنهن ڌارئي ملڪ جي ڊرون حملي ۾ اسان جي ”مقدس سرزمين“ تي مارجي ٿو وڃي ته ٿرٿلو ٿو مچي وڃي پر ملڪ اندر عورتن سان روزانه مهاڀارين لڙاين تي اسين سڀ اٺ پکيءَ وانگي واريءَ ۾ منهن وجھي پيا هلون.  

منهنجي خيال ۾ ته اهڙا معاشرا ڌوڙ اڳتي وڌندا جن جي اڌ آبادي کي انسان ئي نه سمجھيو وڃي. جن جي ڪٿي به عزت نفس سلامت نه هجي. ٿر جي پوئتي پيل علائقن کان وٺي لاهور جي پوش محلن، ٽي وي ٽاڪ شوز کان وٺي قومي اسمبلي جي فلور تائين، مسجدن، مدرسن کان وٺي اسلامي نظرياتي ڪائونسل جي مهندارن وٽ به انهن جي حيثيت ڪنهن جانور جيتري هجي. ضروت ان ڳالهه جي آهي ته عورتن سان متڀيد وارن قانونن کي هڪدم ختم ڪري عورتن جي حقن جي حفاظت لاءِ ڪي نوان، ترقي پسند، سيڪيولر خيالن تي ٻڌل قانون پاس ڪري ملڪ جي اڌ آباديءَ کي مڪمل تحفظ ڏنو وڃي. واڪا ڪرڻ مون وس....   

جيل جي جهان ۾ جھاتي: جيل ۽ رانديون.

جيل جي جهان ۾ جيل جو ٿڌو ۽ گرم جا اصطلاح هلندا آهن. جيل جي ٿڌي هجڻ جو مطلب ته قيدين مٿان گھٽ ۾ گھٽ سختي هوندي آهي.  آزادي سان گھمڻ ڦرڻ ۽  جيل اندر قيدين سان يا ٻاهران آيل ملاقاتين سان سولائي سان ميل ملاقات جا موقعا، کاڌي پيتي ۽ عام واهپي جون شيون گھرائڻ جي آزادي وغيرهه. جڏهن جيل گرم هوندو آهي ته سڀ سهولتون ختم ڪيون وينديون آهن ۽ ٻيو ته ٺهيو قيدين کي شنوائين تي ٻاهر وٺي وڃڻ به مسئلو ٿي پوندو آهي. جيل جي اندر ۽ جيل جي ٻاهران يا مٿان چوڪين تي پهرو ڏيندڙ سپاهي هونئن ته ڏاڍا مظلوم لڳند آهن پر جڏهن جيل گرم هوندو ته اهي ڏٻرا سپاهي جن جون پتلونون استري ٿيل مس هونديون آهن اهي به قيدين مٿان چنگيز خان ٿي ڪڙڪندا آهن.

جڏهن جيل ٿڌو هوندو آهي ته سياسي قيدين لاءِ جيل اندر وقت گذارڻ تمام ڏکيو ٿي پوندو آهي ۽ اهي وقت جي رفتار کي پر هڻڻ لاءِ لوڊو، رمي، چوباز جون بازيون لڳائي دل وندرائيندا آهن ۽ وقت پاس ڪندا آهن. ان سلسلي ۾ ”جيل جا ڏينهن ۽ جيل جون راتيون“ جيل جي ڊائري ٻن جلدن ۾ تحرير ڪندڙ محترم اسماعيل راهوءَ جو چوڻ آهي ته ”...جيڪو نڀاڳ ۾ مزو آهي اهو چڱي ڪم ۾ ڪٿي؟ تاش ۾ جيترو آساني ۽ مزي ۾ ٽائيم پاس ٿو ٿئي، اهو لکڻ ۽ پڙهڻ ۾ ڪٿي ٿو ٿئي.“ 

پر ڪي ڪي باشعور قيدي ان وقت کي اجايو وڃائڻ بدران ڪتابن پڙهڻ سان گڏ جيل اندر هلندڙ وهنوارن، احساسن، جذبن، واقعن کي قلمبند به ڪندا رهندا آهن.  ”هاڻي صبح جا ڏهه ٿيا آهن ۽ مون اٽڪل27 (ستاويهه) ڪلاڪ ساندهه لکيو آهي“.  شيخ اياز پنهنجي ڪتاب ساهيوال جيل جي ڊائري ۾ لکي ٿو.

جيڪي هلندي پڄندي وارا قيدي هوندا آهن ته انهن لاءِ جيل به جهڙي اوطاق مثل هوندي آهي ۽ اهي هر شام جو سوم رس جي محفل مچائي پنهنجي ڏکين ڏينهن کي اڳتي ڌڪڻ جا جتن ڪندا آهن.  ڪل وقتي سياسي اڳواڻ جن کي ٻاهر سياسي ڪم ڪار ۾ يڪسوئي گھٽ نصيب ٿيندي آهي ته اهي جيل اندر ويهي پنهنجون يادگيريون يا تحقيق ڪري تخليقون تحرير ڪندا آهن. مان پاڻ جڏهن 1985ع ۾ خيرپور جيل اندر سياسي قيدي هيس ته  هڪ پورو ضخيم ناول چوويهن ڪلاڪن ۾ پڙهي پورو ڪيو هو. چيني ليکڪه يانگ مو جو لکيل ناول ”نوجوانن جو گيت“ مان ٽن ڏينهن ۾ پڙهي پورو ڪيو هو. جنگ اخبار کي مڪمل نموني سان پڙهندا هياسين ۽ ان ۾ ٽارزن جي ڪهاڻي جي روزانه قسط به پڙهي ويندا هياسين. باقي ٻيا جيڪي عام سياسي ڪارڪن هوندا آهن انهن مان اڪثريت مختلف رانديون ڪري وقت کي ڪاٽڻ جا جتن ڪندا آهن. 1985ع واري زماني ۾ خيرپور جيل اندر سائين پرويز علي شاهه جيلاني، مرحوم قاسم ڀٿر، پني عاقل جو وڪيل سومرو، نرس ڪيس ۾ جنم ٽيپ ڪاٽيندڙ اڳوڻو بئنڪر پيرزادو،  محترم امداد چانڊيو، مسٽر نعيم کرل سندس ڀاءُ تسليم کرل (جيتوڻيڪ کرل ڀائر سياسي قيدي نه هيا پر پنهنجي اثر رسوخ ڪري بي ڪلاس ۾ رهندا هيا) تاش تي رمي راند کيڏي وقت پاس ڪندا هيا. مسٽر نعيم کرل اها راند سکي ئي جيل جي اندر هئي. جيئن قاسم پٿر کي جيل اندر رهڻ جو تمام وسيع تجربو هو ۽ کيس ان راند تي تمام سٺي دسترس هوندي هئي ۽ اهو روزانو ٻين سڀني کان تمام گھڻو کٽي ايندو هو. هڪ ڏينهن مسٽر نعيم کرل کيس وينتي ڪئي ته ”يار تون راند کٽين يا هارائين توکي مان روزانو سؤ روپيا 

.ڏيندس بس هڪ مهرباني ڪر جيڪڏهن ان کان مٿي پئسه کٽين ته اهي موٽائي ڏي“.

ان ئي زماني جي ڳالهه آهي ته جيئي سنڌ اسٽوڊنٽ فيڊريشن جا ڪيئي نوجوان ڳاڙهي موريءَ ۾ عيد جي ڏهاڙي سائين غوث علي شاهه سان عيد گاهه ۾ ملي کيس سائين جي ايم سيد جي آزاديءَ لاءِ زور ڀرڻ لاءِ پهتا هيا. سائين غوث علي شاهه ان زماني ۾ سنڌ جو وزير اعلى هوندو هو. سائين غوث علي شاهه صاحب سائين جي ايم سيد جي آزاديءَ جو ڪهڙو اعلان ڪري پئي سگھيو هن اهو ڪم ڪيو هو ته ارڙهن جيئي سنڌ جي پرجوش ڪارڪنن ۽ اڳواڻن کي اتي جو اتي گرفتار ڪرائي جيل موڪلي ڇڏرايو هو جن ۾ شبير جمالي، شهيد لالا فهيم ميمڻ ۽ ٻيا شامل هيا. انهن جي جيل ۾ اچڻ ڪري اتي رونقون وڌي ويون هيون ۽ سازگار موسم ۾ اسان اتي پٺو گرم راند به کيڏندا هياسين. هڪ دفعي اهڙي راند هلندي مان زوردار بال جي زد ۾ اچڻ کان بچڻ لاءِ زمين تي ويهي رهيو هوم ۽ بدقسمتيءَ سان منهنجي پويان سائين قاسم پٿر جن بيٺا هيا ۽ بال سڌو وڃي سندن چمڪندڙ ٺوڙهه تي ٺڪاءُ ڪيو هو. سائين قاسم پٿر ته تماشبين هو ڌڪ لڳڻ ڪري سندس چهري تي ڪاوڙ جا ڪيئي رنگ اڀري پيا هيا پر هُن ڪمال بردباريءَ جو مظاهرو ڪندي هڪ لفظ به نه چيو هو. سندس ظبط پٺيان هڪ حقيقت هي به هئي ته بال اڇلائڻ وارو جيئي سنڌ جو هڪ سهڻو نوجوان هو ۽ قاسم پٿر سائين جي ايم 

.سيد جو دلي عاشق پڻ هو.

جيل ۾ راندين جي حوالي سان 1983ع جي ايم آر ڊيءَ جي تحريڪ ۾ سکر جيل اندر قيدي رهندڙ سائين شاهنواز راڄپر پڻ مون کي دلچسپ ڪهاڻي ٻڌائي هئي. اهو زمانو هو ته جيل سياسي قيدين سان صفا سٿيل هوندا هيا. جيل ان زماني ۾ يونيورسٽين جي هاسٽلن جو ڏک ڏينديون هيون.  سندس چوڻ هو ته؛ ”هر آچر تي اڇي چڪر ۽ ڪاري چڪر ۾ وچ ۾ والي بال راند جي مئچ ٿيندي هئي. هڪ ڏينهن اڇي چڪر ۾ مئچ کيڏڻ وياسين ته ڪجھ دوستن اعتراض واريو ته جيئن ته قاضي الطاف ڪمزور آهي ان ڪري ان کي مئچ نه کيڏرائينداسين. مون (شاهنواز راڄپر) چيو ته قاضيءَ کي مان پنهنجي پويان ٿو بيهاريان ۽ جي قاضيءَ وٽان ڪو بال ويو ته ان جو ذميوار آءُ هوندس. ان راند ۾ منهنجا هٿ ۽ گوڏا رتو رت ٿي ويا هيا. مخالف ٽيم وارن جي سموري مار الطاف قاضيءَ واري پاسي تي هئي جو هو ڄاڻندا هيا ته اهو پاسو ڪمزور آهي ۽ اهو سڄو پاسو مون پئي ڪور ڪيو. مان جنهن سائيڊ تي هيم ته اتي نيٽ وارو پاسو به سنڀالڻو پئي پيو، پنهنجي سائيڊ به سنڀالڻي هئي جڏهن ته پويان واري پاسي تي به مون کي ئي ڌيان ڌرڻو پئي پيو.  جنهن سائيڊ تي مان بيٺو هوس ان کي نيٽ ڪارنر چيو ويندو هو، اها تمام ڏکي سائيڊ هوندي هئي. اها راند مون دل و جان سان کيڏي ۽ اها راند اسان جي ٽيم ان ته زوردار نموني کٽي ته هادي ڀٽ (هادي بخش ڀٽ اڄ ڪالهه سکر هاءِ ڪورٽ بار ايسوسئيشن جو جنرل سيڪريٽري آهي) مون کي ڪلهي تي کنيو هو ۽ جلوس جي شڪل ۾ مون کي پنهنجي کولي تائين آندو ويو هو. اها منهنجي تاريخي راند هئي، راند کان پوءِ انور پيرزادي مون کي اچي چميون ڏنيون هيون.

بشير ڏهراج، الطاف قاضي، ننگر،  تاش راند جا شوقين هوندا هيا ۽ راند تي شرطن لڳڻ ڪري هارائيندڙ ڌر اٿ ويهه ڪندي هئي.“