Wednesday, August 31, 2016

Death of dream


“Ex CM Sindh Abdullah Shah was big fan of this area” Mr Gul Baig Noohani told us about Baddo Mountain with full passion. We (I, Dear Shahnawaz Chachar and some other friends) were reached there while ago to attend yearly Musical Night of Shah Abdul Latif Bhitae’s Kalam arranged by him (Gul Baig Noohani). Bado mountain is a scenic hill side if developed it should be locally great tourist place. Bado Jabal situated 3500ft high above sea level, is part of the Khirthar range that spread along the border of Sindh and Balochistan, close to the wildlife sanctuary National Khirthar Park. Baddo Mountain mostly remained cold. I am from Sukkur northern area of Sindh and we are living in extremely hot weather, however, as we reached over there on 27/08/2016 we felt like we were sitting in fully air conditioned room. Several Neem Trees were planted over there which were adding extra beauty in that area.  Mr Noohani continuing his talk further told us that “whenever Shah Sahib (Abdullah Shah ex CM Sindh) used to visited his village, he visited here too, it was his dream to develop this are as tourist place, in his era roads were constructed, long pipe line of water laded down and arrangements made for electricity, but very sorry to say all efforts never finalized and now you see everything is being destroyed and in this way the dream of Saen Abdullah Shah also died with Shah Sahib.” I saw big sorrow on his face as he lose billions property.  Vicinity of the area was surrounded with mountains, trees, bushes and some constructed buildings nearby. “What is that?” I inquire about half finished building “that is TB hospital but as all other things this was too not finalized” he replied with heavy heart. After little pause I saw foggy hope on his face as he informed us “Now one ray of hope again sparked when Mr Murad Ali Shah son of Abdullha Shah took charge of CM House Sindh and ordered to construct hospital building once again.” But for me one billion’s question was that “whether Mr Murad Ali Shah sitting Chief Minister of Sindh might continue the project and order for redevelopment work to fulfill his father’s dream?”



I think not only Abdullah Shah dreamt but local people also dreamed about their bright future after explored great amount of Gas nearby Bhit Jabal and adjoining areas. However, we didn’t witness any such development. Common people living miserable life they never provided any basic human facilities i.e. gas, roads, bridges, employment, school, hospital, hygienic drinking water, houses etc. Gas companies traditionally settled matters with local powerful Sardars and Waderas by providing them handsome amount of bribes in different shapes. For me big death of dream is not of that Saen Abdullah Shah but the common peoples.


Mostly in moon soon rainy season people of entire area being seized by mountainous waterfalls especially at Jhangara and at Bajara. We experienced it personally too. On second day way to home there were thunder rain started and mountainous waterfalls cut road and we arrested entire day over there for nothing. However, this is routine for local common people to suffer. Two over head bridges on raod at Jhangara and Bajara is not big deal for government but for people of Sindh such type of simple development projects are to cross Himalayan Mountain, so let us tell you that Dream for Bright future by people of Sindh also dead…No body talk about that we only listen slogans G A Bhutto …Sab pe bharee Zardari.   

While googling I found more information regarding Baddo Jabbal if you are interested kindly read following passage which is matter of copy paste or click on link given bellow.

“Baddo Jabbal is Located some 320 km away from the Karachi, the hills receive chilly winds at nights. While the hills are surrounded by arid mountains, there are green pastures near the hills, and are accompanied by streams during the rainy season. There is also a smooth path for scaling heights, which was recently discovered, offering tourists a greater attraction.
The weather is cool and pleasant, and visitors can enjoy their nights away from the scorching heat, prolonged load shedding and heat waves which have become the norm is towns and cities. However, several wildlife species including mammals, reptiles, birds and insects have started disappearing from the hills. There are small plants and grasses that add to the scenic beauty for visitors, otherwise scattered trees have been drying out due to the shortage of rains.
There is a primary school, constructed by Bhitt Rural Support Program (BRSP), a non government organization. BRSP is also working to provide basic facilities to the people of Bado Jabal.
In order to maintain the beauty of their land, locals have asked visitors to bring with them seeds of plants and grains so that more of those can be planted. However, people have been complaining of the low-intensity rains during monsoons, which have caused the underground water levels to decrease, forcing local communities to travel several miles to fetch water from natural fountains and artificial ponds that the Bhitt Rural Support Program (BRSP) have set up at different locations.
There are the large deposits of best quality marble commercially known as golden and coral marbles along the hills. Two oil companies working in the area are supporting BRSP to run community development projects. Centuries-old Kai caves are popular tourist attractions, but owing to the non-availability of transport and other facilities, ordinary visitors are unable to frequent these caves. 
In the past, the former PPP-led provincial government under late chief minister Syed Abdullah Shah had shown an interest to develop schemes, including Chest Diseases Hospital, a police training center and rest houses at Bado Jabal and the scenic Kai caves. In fact, he had even launched a few projects but due to the apathetic approach of successive governments, these schemes were discarded without being completed.”


Note: I am writing detailed article/travelogue of this tour also in Sindhi so kindly be patient for more few days….


Friday, August 26, 2016

مان ڪير آهيان (قسط پهرين) ..................................who am I


منهنجو نالو اميرگل ولد علي گل آهي مان خيرپور ميرن واري جي اوڀارين پاسي شادي شهيد روڊ ڀرسان ڳوٺ پنواڙيءَ ۾ 5 جنوري 1959ع ۾ جنم ورتو هو. هن وقت منهنجي عمر ڪيتري ٿيندي ان جي جنهن کي به ڳڻتي هجي ڀلي حساب ڪتاب ڪري وٺي مون کي ڪا پرواهه ناهي. مون اڄ کان پوءِ اهو فيصلو به ڪري ڇڏيو آهي ته پنهنجي عمر لڪائڻ خاطر وارن کي ڏامر هڻڻ وارو خفو به ڪونه ڪندس. مون ٻروچاڻي قبيلي ڪٽوهر گھراڻي ۾ اک کولي. اسان جون وڏي عمر واريون عورتون اڄ به بلوچي لباس وارو ڦشڪ اوڍينديون آهن، اسين اڄ به گھر ۾ سنڌي گاڏڙ بلوچڪي ڳالهائيندا آهيون پر اسان جا سمورا ٻار سنڌي ميڊيم اسڪولن ۾ پڙهندا آهن. ڪٽوهرن لاءِ يار دوست ٻڌائيندا آهن ته اهي بليدي قبيلي جي شاخ آهن پر هاڻي مان پنهنجو پاڻ کي ڪنهن به نموني ٻروچ يا بلوچ يا بليدي سمجھڻ بدران سنڌ ڄائو سمجھان ٿو. منهنجي خيال مطابق ڪٽوهر به سنڌين جي هڪ ذات آهي بلڪل اهڙي طرح جيئن ابڙا، ٻرڙا، ڌاريجا، موريجا، ناريجا، سميجا، ڌنواڻي، موٽواڻي، ڪولهي، ميمڻ، شيخ، يا ٻيا آهن. لطيف منهنجو رهبر آهي، سچل منهنجو مرشد آهي، اياز ۽ بخاري مون لاءِ قومي شاعر آهن. مون جنهن گھراڻي ۾ جنم ورتو هو اهو نماز سنين واري جڏهن ته باقي وهنوار شيعن وارو ڪندا هيا. منهنجو ڏاڏو الاهي بخش ڪٽوهر جڏهن پير احمد شاهه واري عيد گاهه ۾ عيد نماز پڙهائيندو هيو ته تر اندر رهندڙ سمورين ذاتين وارا ۽ سمورن مسلڪن وارا سندس ڪڍ نماز پڙهندا هيا جن مان ڪن جا هٿ کليل هوندا هيا جڏهن ته ڪي وري هٿ ٻڌي نماز ادا ڪندا هيا.  جڏهن ته مان پنهنجو پاڻ کي ڪنهن حد تائين صوفين واري لڏي ۾ بيٺل ٿو ڀانيان جڏهن ته منهنجون سوچون خالصتاً ترقي پسند ۽ سائنسي بنيادن تي بيٺل آهن. مان عورتن کي ڪاري ڪرڻ واري ڪني ۽ جاهلاڻا رسم کي انتها درجي جي بي غيرتي ٿو ڀانيان. مان صنفي اڻ برابريءَ جو سخت مخالف آهيان، منهنجي خيال ۾ ته مردن ۽ عورتن وچ ۾ جيڪو وڏي ۾ وڏو فرق آهي اهو جسماني آهي باقي ٻئي صنفون ساڳيون خصوصتيون رکن ٿيون. منهنجو پڪو ۽ پختو ايمان آهي ته جيستائين اسان پنهنجي عورتن کي گھر جي سمورن اهم فيصلن ۾ ڀاڱي ڀائيوار نه ڪنداسين، گھر جي عزت کي عورتن سان سلهاڙڻ بند نه ڪنداسين ته ترقي نه ڪري سگھنداسين. اهڙن خيالن جي اثر هيٺ مون پنهنجي پٽن ۽ پنهنجي نياڻين وچ ۾ ڪوبه فرق ناهي رکيو. منهنجو ٻه ڇوڪريون ايم اي انگريزي ريگيولر ڪري چڪيون آهن ۽ ٽين منهنجي نياڻي آ بي اي سکر مان بي ايڊ آنرس پئي ڪري. ان نموني منهنجي چئن پٽن مان ٽي پٽ اعلى تعليم حاصل ڪري چڪا آهن ۽ ننڍي ۾ ننڍو پٽ اسلامڪ انٽرنيشنل يونيورسٽي اسلام آباد مان بي بي اي آنرس پيو ڪري. 
  

هاڻي اوهان جو وارو آهي، اوهان مرد آهيو يا اوهان جي جنس عورتاڻي آهي مون کي پنهنجي فرينڊ لسٽ ۾ رکڻ ٿا گھرو يا ان فرينڊ ڪرڻ جو آپشن ٿا آزمايو مون کي ڪو اعتراَض ناهي. جيڪڏهن ڪو منهنجي فرينڊ لسٽ ۾ رهڻ پسند ٿو ڪري ته کيس مون کي منهنجي سمورن عيبن ثوابن سان قبولڻو پوندو. بقول جڳجيت جي ته کين ”منهنجو ڪيول من“ ڏسي فيصلو ڪرڻو آهي.

Friday, August 12, 2016

پاڪستان زندهه آباد


هاڻي جڏهن سائبر ڪرائيم ايڪٽ به پاس ٿي چڪو آهي ته ان ڪري ملڪي سالميت، نظرياتي سرحدن، ملڪ جي عظيم قيادت (ڦوٽوءَ ۾ ڏيکاريل) خلاف لکڻ، ڳالهائڻ تمام وڏو ڏوهه آهي ۽ جيڪڏهن ڪو انهن جي انحرافي ڪندو ته کيس جيل ۽ ڏنڊ يا ٻئي سزائون ملي سگھنديون. ان ڪري مان قائد اعظم جي عظمت، لياقت خان جي بي تعصبي ملڪ ۽ خاص ڪري سنڌي ماڻهن سان انتهائي احترام سان ياد ڪرڻ وارن جذبن کي ساراهڻ کان سواءِ رهي نه ٿو سگھان. مان ته هتي علامه اقبال جو هي شعر به هرگز نه لکندس جنهن ۾ هُن چيو هو ته؛


”ابھی تک پائون سے چمٹی ہیں زنجیریں غلامی کی
دن آجاتا ہے آزادی کا، آزادی نہیں آتی۔
علامه اقبال ته خير هيو ئي فلسفي شاعر جنهن جو شاهين جڏهن اڏرندو آهي ته خسيس قسم جا پکي جهڙوڪر ڪبوتر، ڳيرا ڳٽر ڳو ڳٽر ڳو ڪندا گم ٿي ويندا آهن پر هو جيڪو فيض احمد فيض نالي ” ملحد، ڪافر“ شاعر هيو جنهن اٿندي ئي ملڪي سالميت تي آڱريون کڻڻ شروع ڪري ڏنيو هيون ان جو هي شعر اوهان بلڪل به نه پڙهجو پر جي پڙهو به سهي ته مون وانگر نفرت جي نگاهه سان پڙهو. (ياد رهي ته پاڪستان ۾ اسان جا بظاهر انتهائي نيڪ ماڻهون به جڏهن ڪو غلط ڪم ڪندا آهن يا ڪا غلط قسم جي شيءِ ڪمپيوٽر، ٽي وي، فيس بوڪ تي غور سان ڏسندا آهن ته هو ان کي نفرت جي نگاهه سان ڏسندا آهن)
صبح آزادی
اگست 47ء
یہ داغ داغ اُجالا، یہ شب گزیدہ سحر
وہ انتظار تھا جس کا، یہ وہ سحر تو نہیں
یہ وہ سحر تو نہیں جس کی آرزو لے کر
چلے تھے یار کہ مل جائے گی کہیں نہ کہیں
فلک کے دشت میں تاروں کی آخری منزل
کہیں تو ہوگا شبِ سست موج کا ساحل
کہیں تو جاکے رکے گا سفینہء غمِ دل
جواں لہو کی پراسرار شاہراہوں سے
چلے جو یار تو دامن پہ کتنے ہاتھ پڑے
دیارِ حسن کی بے صبر خواب گاہوں سے
پکارتی رہیں، باہیں، بدن بلاتے ہیں
بہت عزیز تھی لیکن رخِ سحر کی لگن
بہت قریں تھا حسینانِ نور کا دامن
سبک سبک تھی تمنا، دبی دبی تھی تھکن
سنا ہے ہو بھی چکا ہے فراقِ ظلمت و نور
سنا ہے ہو بھی چکا ہے وصالِ منزل و گام
بدل چکا ہے بہت اہلِ درد کا دستور
نشاطِ وصل حلال و عذابِ ہجر حرام
جگر کی آگ، نظر کی امنگ، دل کی جلن
کسی پہ چارہء ہجراں کا کچھ اثر ہی نہیں
کہاں سے آئی نگارِ صبا، کدھر کو گئی
ابھی چراغِ سرِ رہ کو کچھ خبر ہی نہیں
ابھی گرانیء شب میں کمی نہیں آئی
نجاتِ دیدہ و دل کی گھڑی نہیں آئی
چلے چلو کہ وہ منزل ابھی نہیں آئی

ڪيڏي نه ”بڪواس“ ڪري ويو آهي اهو منڪر شاعر اهڙي کي خبر ناهي ماڻهون الائي ڇو عظيم چوندا آهن ٻيو ته ٺهيو ميان شهباز شريف به سندس شعر چوندو آهي. 

ها جيستائين پاڪستان جي عظيم فوجي قيادت، پاڪستاني ايجنسين جو تعلق آهي ته انهن جو دنيا اندر مثال ملڻ مشڪل آهي. اسان جي فوجي جنرلن، ڪرنلن جڏهن به ڪا جنگ ڪئي ته ان ۾ فتح حاصل ڪئي، هن وقت تائين اسان جي جنرلن ڪابه جنگ هارائي نه آهي. جيستائين بنگله ديش جنهن کي ڪنهن زماني ۾ اوڀر پاڪستان چوندا هيا انهن جو تعلق هيو اهي ته هيائي لعنتير، ڀٽڪيل، ڀليل ۽ دشمن جي اشارن تي نچڻ وارا، انهن کي سڌارڻ، دين جي رستي تي واپس آڻڻ لاءِ الشمس ۽ البدر جهڙين تنظيمن پنهنجي وسان ڪين گھٽايو هو. انهن بنگله ديش مان ڳولهي ڳولهي ڪيئي ”ڪافر“ جهنم رسيد ڪيا هيا جن جو انگ 25 لکن تائين هو پر کين نڀاڳ به ته ڇڏي نه؟ سو انڪري پاڪستان جي عظيم سياسي ۽ عسڪري قيادت هڪ انتهائي دانش مندانه فيصلو ڪيو هو ته ”ڪني چيچ وڍي چنگي“ ڪيستائين اسان انهن بندرن بنگالين جا نخرا کڻون ها اسان کي ٻيا ڪم ناهن ڇا ته اتي ڦاٿا پيو هجون! سو اهو فيصلو ڪري کانئن هٿ پٽيا ويا هيا ته وڄي ڌوڙ پائين. کين الڳ ٿئي ڇائتاليهه سال ٿيا آهن اهي ساڳي نموني ”ڦٽيل ڪتي“ وانگر پيا ٿا رڙيون ڪندا وتن ۽ دنيا ۾ سندن ٽڪي جيتري به عزت ناهي حالانڪه سندن سڪي جو نالو ئي ٽڪو آهي. جنهن ملڪ جي سڪي جو نالو ئي ٽڪو هجي ان مان ڀلا چڱائيءَ جي ڪهڙي اميد ڪري سگھجي ٿي. 

ان جي ڀيٽ ۾ اسلاميه جمهوريه پاڪستان مٿان مولا جي مهر آهي اهو سڄي دنيا جي سياست جي اکين جو تارو آهي. سعودي عرب هجي يا آمريڪا، برطانيه هجي يا فرانس يا روس يا کڻي هندستان هجي يا افغانستان سڀني جي وات تي جيڪڏهن لفظ آهي ته اهو آهي ”پاڪستان“ . پاڪستان جو نالو ٻڌي ۽ خاص ڪري پاڪستان جي ڏيهان ڏيهه مشهور آئي ايس آءِ جو نالو ٻڌي افغانسان، ايران، هندستان وارن جا وار ڪانڊرجي ويندا آهن ۽ اهي دعائون گھرندا آهن ته شل ان پاسي کان ڪو ڪوسو واءُ نه اچي. اها آهي اسان جي عظمت...

ڪالهه مان وارهه طرف ويو هوم جتي رينجرس وارا گھر گھر تلاشي وٺي پاڪستان کي ٽوڙڻ جا نعرا هڻندڙ سنڌي نوجوانن کي ڳولهي رهيا آهن. رينجرس ۽ فوج جي ڪارواين جو اهو مثبت اثر ٿيو آهي ته علحدگي پسندن پنهنجي ڳاڙهي ڪهاڙي واري جھنڊي سان گڏ پاڪستان جو سبز حلالي پرچم به لهرائي ڇڏيو آهي. اها آهي اسان جي پاڪ فوج جي نوجوانن جي ڪاميابي، جن کي ملڪ اندر ننڍي کان ننڍي چرندر ڪک تي به نظر هوندي آهي. مان 14 اگسٽ تي پاڪستان جي عظيم قيادت خاص ڪري سائين جنرل راحيل شريف، علام اقبال، سڪندر مرزا، گونر غلام محمد، ايوب خان، يحى خان، جنرل ضياالحق، پرويز مشرف، مرحوم حميد گل، فيض علي چشتي ۽ ٻين سندن ساٿارين، جهڙوڪر ميڊيا تي سندن گيت ڳائيندڙن ۽ سڀني فرقن جي ملن مولوين کي نوڙي سلام ٿو پيش ڪريا.
اچو ته گڏجي هڪ نعروهڻو؛
پاڪستان زندهه آباد
پاڪستان پائيند آباد
تو بهي پاڪستان هو مين بهي پاڪستان هون،

Thursday, August 11, 2016

سنڌ آ ڏاڍي مٺي کائي وٺو کائي وٺو



”سنڌ جي سياست ۾ ڪيئي اهڙا سپوت پئي پيدا ٿيا آهن، جن مان، هرڪنهن پنهنجي دؤر ۾ پنهنجي ڪنهن مؤقف، عمل يا ڪردار سان ان جي خدمت پئي ڪئي آهي. ڪن جيلن ۾ پئي، جدوجهد جاري رکي، ان جي سينڌ سنوارڻ جي ڪوشش ڪئي ڪن مارڳ ۾ ري ماڳ ماڻڻ کان اڳ ئي پنهنجي جان فدا ڪري ڇڏي، پر هن سڀاڳي سنڌ کي اهڙا سپوت گھٽ مليا، جن اقتدار ۾ رهي به، ان جي ٿڃ سمجھي ان جي عيوض سنڌ جي سينڌ جو سودو نه ڪيو، پوءِ ائين ڪندي، ڪن جان ڏني، ڪن اقتدار ڇڏيو، پر مادر وطن جي ٿڃ نه لڄايائون ۽ ان جو مان رکيائون. انهن سياسي سرواڻن ۾ شهيد الله بخش جو مثال ته همعصر تاريخ ۾ ملڻ مشڪل آهي، پر ڪنهن خاص سياسي موڙ تي اچي، هن شهيد جي اوئلي سياسي ساٿي، پيرزادي عبدالستار به پاڻ موکيو پنهنجو حق سنڌ ڏانهن ادا ڪيو.“

رشيد ڀٽي

جي جياريو جن صفح 20

سنڌ جي سموري اقتداري سياست خوشامند، ذاتي مفادن تي قومي مفاد قربان ڪرڻ جي تاريخ ئي ته رهي آهي. ايوب کهڙي کان وٺي سائين قائم علي شاهه تائين جيڪي به حڪمران مليا اهي وڏن آقائن، پارٽي جي سربراهن جا ته گولي جا به غلام رهيا پر انهن جي ايجنڊائن تي سنڌ ۽ سنڌي ماڻهون ڪڏهن به نه رهيا. پاڪستان ٺهڻ کان اڳ توڙي پاڪستان کان پوءِ واري سياسي وايو منڊل ۾ جيڪي مهانڊا نڪري نروار ٿيا انهن مان مٿي سڻايل هڪ اڌ کي ڇڏي باقي جيڪي به آيا انهن وٽ پنهنجي وطن سنڌ ۽ سنڌ اندر رهندڙ ڏوجھرن ماريل ماڻهن جي فلاح جو ڪو هلڪو ترورو به نه ٿو ڏسجي. اسان جي وڏيرڪي، سردارڪي سياستدانن وٽ نه ته ڪو ويزن آهي نه کين ان قسم جا خيال ايندا آهن ته ڪا سنڌ به آهي. سردار ۽ وڏيرا ئي ڇو اسان جي اقتداري سياسي افق تي وچين طبقي مان اسري آيل اياز سومري پاران سنڌ جي ورهاڱي واري بلن تي ڪيل هوڪرا به ته تاريخ جو حصو بڻجي چڪا آهن ته ساڳي سنڌ دشمن ”ٻٽي مڪاني نظام“ واري مسئلي تي سنڌ جي سدا حيات ڪلاڪار زرينه بلوچ جي پوٽي،  ”قيدياڻيءَ جي ڊائري“ جي ليکڪه محترمه اختر بلوچ جي نياڻي سسئي پليجي جي مجرمانه خاموشي به غداريءَ جي زمري ۾ اچي ٿي. ون يونٽ واري نظام خلاف اصولي موقف رکي اقتدار قربان ڪندڙ پيرزادي عبدالستار سان گڏ ڪي چار مهانڊا ته هيا جن ان سنڌ دشمن بل تي صحيون نه ڪيون هيون پر مڪاني نظام واري بل پيش ڪرڻ وقت ته پارٽي جي وڏي رئيس ۽ زرداري قبيلي جي سردار آڏو ته ڪنهن جي جرئت به نه ٿي هئي ته ڪو اکر به ڪڇي؟ هن وقت اقتداري سياست ماڻڻ لاءِ پارٽي جي سربراهه، اسٽبلشمنٽ، ملٽري جي مهانڊن جو آشيرواد ضروري ٿي پيو آهي. اهو هڪ اهڙو وچڙيل سُٽ آهي جنهن جي سلجھائڻ واري ڪرت ۾ سنڌ يا سنڌ جا ماڻهون ڪنهن کي به ياد ناهن هوندا،  هرڪو ياد ته ذاتي مڏي ميڙڻ يا سنڌ وڪڻي ميڙيل مڏي کي بچائڻ واري ڳڻتي ۾ ڳرندي نظر پيو ايندو آهي. ويجهي ماضيءَ ۾ جڏهن ٿر جا ماڻهون بک وگهي، بيمارين وگھي بي واها ٿي مري رهيا هيا ته ان علائقي مان چونڊيل شرجيل ميمڻ جهڙا ماڻهون اربين روپين جي ڪرپشن ڪندي نظر اچي رهيا هيا. جڏهن اصل تي وڊي مالڪن هلڪي نموني رسي کي ڇڪ ڏني ته يار ڳولهيندي ڪونه پيا لڀن.

سائين رشيد ڀٽيءَ جو ڪتاب پڙهندي اها به خبر پوي ٿي ته اهڙي قسم جي ڪرت ۽ وهنوار اسان جا حڪمران هر دؤر ۾ ڪندا رهيا آهن، بس مختلف وقتن تي سندن آقا کڻي مٽيا آهن. ڪڏهن اهي فرنگين وٽ ننگ ۽ ناموس وڪڻي لقب القاب وٺندا هيا پوءِ ايوبي آمريت جا گولا ۽ غلام رهيا، ذالفقار علي ڀٽو آيو ته سڀ وڏيرا ۽ سردار سندس ارد گرد گڏ ٿي ويا جڏهن مٿس ڏکيا ڏينهن آيا ته گڏهه جي مٿي تان سڱن وانگر گم ٿي ويا ۽ وري پڇ لٽڪائي ضياءَ الحق جا بوٽ چٽڻ لڳا، ان مان واندڪائي ملين ته واري وٽي سان ڪڏهن ليگي ته ڪڏهن پيپلن جي پيرن ۾ پيا ليٿڙيون پائيندا رهيا، ساڳي سندن ڪرت مشرف دؤر ۾ به رهي ۽ جڏهن رئيس وڏو آيو ته مڙني ماٺ ڪئي ۽ سنڌ جي سياست جو هڪ انوکو مثال قائم ٿيو ته ڊنگ قسم جي وڏيرن، سردارن ۽ پيرن توڙي ڀاٿاريدارن سميت سمورن سيد سڳورن به هڪ امتي جي چانئٺ تي مٿو ٽيڪائي سندس بيعت ڪرڻ ۾ پنهنجي عافيت سمجھي. سنڌ جا ماڻهون وات پٽيون مداريءَ وارو کيل ڏسندا رهيا، ساڃهوند ڪنهن مسيحا جي آس ۾ اوسي پاسي نهارڻ لڳا ته من ڪو هڪ اڌ شهيد الله بخش سومري يا پيرزادي عبدالستار جهڙو ماڻهون نظر اچي! ان آس ۽ اميد ۾ سنڌ جا ساڃهوند پير پاڳاري سان به وڃي گڏ ويٺا پر سنڌ جي هن وڏي گاديءَ وارن وٽ انگريزن سان مهاڏو اٽڪائڻ واري سورهيه بادشاهه جي سوين پتيءَ واري جرئت به نه ٿي ڏسجي نيٺ انهن به وهندڙ گنگا مان هٿ ڌوئي سنڌ جي ماڻهن سان ويساهه گهاتيءَ ۾ وسان ڪين گھٽايو.

اقتداري سياست جي پرپيچ رستن کي ڇڏي اسان جڏهن هڪ نظر قومپرستي ۽ ترقي پسنديءَ جي نالي ۾ سياست ڪندڙن تي وجھون ٿا ته اتي به اسان کي ساڳيو ئي مومل پاران مڪر ۽ فريب سان جوڙيل مانڊاڻ پيو نظر اچي. سنڌ اندر ڪن قومپرست ۽ ترقي پسند سياست ڪندڙ پارٽين ۽ سندن اڳواڻن به وسان ڪين گھٽايو. ڪن ايجنسين سان ساز باز ڪري ڀتا خوري، پلاٽن تي قبضا خوريءَ ڪري مال ميڙيو،  ڪن تعليمي ادارن ۾ داداگيري ڪري سنڌ جي تعليم کي تباهه و برباد ڪرڻ ۾ ڪليدي ڪردار ادا ڪيو، ڪن اصلي تي وڊي سرڪار جي آشيرواد تي سنڌ جي اسرندر جمهوري ۽ عوام دوست سياست کي بند ٻڌرائڻ لاءِ نام نهاد گوريلا ڪارواين جو ڪوڙو روپ ڌاري ڪيئي ڳڀرو ڪهائي ڇڏيا ۽  ڪن واتوڙي سياستدانن سنڌ جي جڳادري وڏيرن ۽ سردارن جي چمچاگيريءَ کي پنهنجو شيوو بڻائي پنهنجو حصو وصول ڪيو. 
ڪاش ڪي اهڙا اڳواڻ به اچن جيڪي شهيد الله بخش سومري، شهيد فاضل راهو، ڪامريڊ حيدربخش جتوئي، قاضي فيض محمد، پيرزادي عبدالستار جي پيروي ڪندي نظر اچن، ڪو ته هجي جيڪو مولوي نذير حسين جتوئي وانگر ظالمن جي اکين ۾ اکيون ملائي کين منهن تي سڀ ڪجھ چئي سگھي اي ڪاش......


Saturday, August 6, 2016

Mr.. Rasheed Bhatti, Remarkable personality and Scholar: Glance of his Book "JEE JIARYO JIN"




Mr. Rashid Bhatti was one of remarkable personality of Sindh. Bhatti Sahib was Lawyer By profession, but his utmost interested fields were literature and politics. Bhatti Sahib wrote many books, articles, stories and created poetry. Some of his work published and many books yet to be published.  As a writer I am feeling blessed that I am among those who are continuing his legacy.  Bhatti Sahib was proud Sindhi patriotic person, loves his language and culture, progressive writer and political figure. As a enlighten writer he encountered enormous difficulties and bearded physical and mental tortures from dark elements of society. Despite hurdles he continued his struggles till his death and sacrifices everything in the pursuance of set goals for his life.  
            Remembering dignitaries like Rashid Bhatti is act of blessing as our new and old generations may come to know about their creative work, dedication and commitment with their objectives.
            The inauguration ceremony of Book “Gee Jiaryo Jin” is same as I mentioned above. In his book Mr. Bhatti sahib wrote profiles of his friends who did significant work in their lives.  At moment like all those Mr. Bhati Sahib himself is not with us physically but he himself and others are alive in their creative write ups.
            Such type of profile write ups are part of history writing, in which we come to know that how those people lived, how they behaved on certain social events, what were their significant qualities and work, how they made change in society. 
            As per my opinion Mr.. Bhatti Sahib was very creative writer. When I read his this book I completely lost myself in ocean of words. His write up exited me in multiple ways. Sometimes I enjoyed, laughed and other times cried. His writing style is simple but full of deep thoughts and reader relaxed by reading. Any person can realize that he narrated nothing but truth. There is great connection in his themes, he knows from where to start or to stop and where to go and how to say how to argue and how to explain certain things.
            Very first two profiles are written on Mr Muhammad Usman Deeplae and Mr. Altaf Abbasi. In first profile Bhatti sahib successfully portrayed  Mr. M Usman Depalae’s intellectual journey and transformation from religious fiction writer towards enlightened scientific approach scholar.  In his second profile my eyes literally goes wet and I felt like I am with bhatti sahib in that funeral procession of Mr.. Altaf Abassi.
            That is symbol of great writers that reader just thinks that something is happening before him.
            In last I say that let us remember our real heroes who wrote real history of our society with brave manner and never surrender before dark elements of society.
Thank you very much.

Tuesday, June 28, 2016

خوابن جي ساڀيان لاءِ ڪيل هڪ ننڍڙي سفر جي ڪٿا


جن جي من ۾ خواب هوندا آهن اهي خواب کين ننڊ ڪرڻ، آرام ڪرڻ، ٿانيڪو ٿي هڪ جاءِ تي ويهي رهڻ ناهن ڏيندا. 24 جون 2016ع تي سائين صدر پنهور ڪراچي جي گلشن حديد کان روهڙي اچي پهتو هو. صدر پنهور کي پنهنجي خواب جي ساڀيان لاءِ سنڌ جي سرحدي شهر تنگواڻيءَ وڃڻ جي اڻ تڻ هئي. ساڳيون سوچون سائين حڪيم زنگيجي، سائين بشير سميجي سميت منهنجيون به هيون. صبح جو سويل پوڻين اٺين وڳي صدر ۽ سائين حڪيم کي کڻي زيرو پوائنٽ سکر وٽ مقرر ٽائيم يعني پوري اٺين وڳي پهتا هياسين ته بشير سميجي حيرت جو اظهار ڪيو هو ۽ سندس چوڻ هو ته ”يار اوهان ته ٽائيم جي پابنديءَ جي سلسلي ۾ انگريزن کي به مات ڏئي ويا آهيو.“ سندس حيرت ان ڪري به جائز هئي ڇوته ملڪ خداداد پاڪستان ۾ محفلن، دعوتن، شادين مرادين، پروگرامن ۾ دير سان پهچڻ عام ۽ هلي چلي ڳالهه آهي. ڪنهن محفل ۾ مهمان خاص يا صدارت ڪندڙ ماڻهون جيتري دير ڪندو ماڻهون سندس قد ڪاٺ اوترو ئي وڏو سمجھندا. حالانڪه اها شرم جهڙي ڳالهه ڳڻڻ کپي ته سوين ۽ ڪڏهن ته هزارين ماڻهون محض هڪ ماڻهون جي انتظار ۾ هوندا آهن ته ڌڱاڻو خان اچي ته ڀير تي ڏوڪو لڳي. سائين حڪيم زنگيجو ۽ سائين صدر پنهور جن جو چوڻ هو ته ”ڀلي ڪو ٻيو ٽائيم جي پابندي ڪري يا نه ڪري پر پاڻ کي هر حالت ۾ اهو نئون ٽرينڊ متعارف ڪرائڻ گھرجي“ اهڙن خيالن تي بحث ڪندي اسان جو قافلو روان دوان هو.

 سکر جي شور کان ٻاهر نڪري جڏهن سکر شڪارپور روڊ تي پير رکيا هياسين ته مون صدر کي ٻڌايو هو ته ”هن روڊ جي ٻنهي پاسي قبائيلي سوچڻ جي آبياري ڪئي ويئي آهي ۽ ڪڏهن ته هي علائقا سنڌ جا وانا ۽ وزيرستان سمجهيا ويندا هيا“. جهانو خان، لکي شهر ۽ ان جي آسپاس وارن علائقن ۾ تعليم تباهه آهي، امن جي پکي کي ڪهي ان جا تڪا ٺاهي سردارن کائي ڇڏيا آهن، صحت جو سهولتون ناپيد آهن، پيئڻ جي پاڻيءَ لاءِ ماڻهن کي ميلن جو سفر ڪرڻو پوندو آهي پر وڏا وڏا محرابي گيٽ سردارن جي عظمت جي گواهي ڏيڻ لاءِ جوڙيا ويا آهن. ”ڪاش ڪو راحيل شريف جهڙو ماڻهون اچي هنن سردارن جي لاک لاهي“ صدر پنهنجي راءِ ڏني. مون کيس وراڻيو ته ”يار هي جيترا مڙس ماڻهون نظر اچن پيا اوترا ناهن هنن لاءِ تڪ جو ايس ايڇ او ئي ڪافي آهي جيڪڏهن کيس مڪمل ايڪشن ڪرڻ جا اختيار ڏنا وڃن ته اهي کين رات وچ ۾ پنهنجي اوقات ڏيکاري سگھن ٿا.“ 

 ڳالهين مان ڳالهيون به هليون پئي سفر به جاري هو. جڏهن اسان جو هي قافلو شڪارپور باءِ پاس روڊ کي ڇڏي ڪنڌڪوٽ ڏانهن مڙيو هو ته اتان کان وٺي خانپور تائين وارو روڊ ”هاضميدار“ هو. ياد رهي ته مان جھاڪن، کڏن کوٻن سان ڀريل روڊن کي هاضميدار روڊ چوندو آهيان. هونئن نيشنل هاوي اٿارٽيءَ پاران جڙيل شاندار روڊن کي ڇڏي اوهان شڪارپور، جيڪب آباد، ٺل، لاڙڪاڻو، وارهه يا سنڌ جي اڪثر شهرن ۾ هليا ويندا ته اوهان کي اهڙا ئي منظر ڏسڻ لاءِ ملندا. سنڌ اندر ترقي رڳو چونڊيل ”عوامي نمائندن“ ڪئي آهي باقي عام ماڻهون، شهر، وستيون ۽ واهڻ ويراني ۽ بربادي جا شاهڪار نمونا بڻجي رهجي ويا آهن. اسان جڏهن جھاڪن جون ڳالهيون پئي ڪيون ته حڪيم اهو ٻڌائي اسان مٿان وڄ ڪيرائي وڌي هئي ته ”سنڌ جي ڪيترن ئي علائقن ۾ جتي ويم جون سهولتون ناپيد آهن ڳور هارين عورتن، جن جا ڏينهن پورا ٿيڻ وارا هوندا آهن، کي بيل گاڏين تي چاڙهي هر ڪاهيل زمين ۾ گھمايو ويندو آهي.“ اهو ٻڌي اسين سڀ اهڙا ته خاموش ٿي ويا هياسين جهڙوڪر اسان کي نانگ سنگھي ويو هجي. 


غوثپور شهر کان تنگواڻي لاڙي ڏانهن ويندڙ سمورور رستو گند جو ڍير هيو جنهن کي شهر جي گھٽي چوڻ ڪنهن به صورت مناسب نه هو. صاف نظر پئي آيو ته دڪاندار، گراهڪ گند ڪچرو وچ روڊ تي ڦٽي ڪندا آهن، جنهن جي صفائي ڪڏهن به ناهي ٿيندي، اهو منظر ڏسي ائين پئي لڳو ته اسين تاريخ کان اڳ جي ڪنهن فلم جو سين پيا ڏسون!


سنڌ جي سورن جي هڪ تصوير اسان کي ٿورو اڳيان به نظر آئي جڏهن ٻه ننڍڙا پيرين اگھاڙا ٻار ڏاند گاڏيءَ ۾ ڏاندن جي جاءِ تي ڍڪيل هيا ۽ ان کي ڇڪي رهيا هيا، جڏهن ته هڪ ننڍڙو ٻار ۽ هڪ عمر جو وڏو نوجوان گاڏي تي سوار هيا. اسان کي ان منظر صفا منجھائي وڌو هو. سمجھ ۾ نه پئي آيو ته ان کي ڪهڙو عنوان ڏيون. موهن جي دڙي مان جيڪا بيل گاڏي اسان کي ملي هئي سنڌ وارا اڃا تائين ان تي گذارو پيا ڪن! دنيا ڪٿي پهتي آهي ۽ اسان اڃا ڪٿي پيا بانبڙا پايون. ڇا ايڪويهن صدي جيڪا ٽيڪنالاجيءَ جي صدي آهي ان ۾ اسان ان نموني دنيا وارن سان ڪلهو ڪلهي سان ملائي هلي سگھنداسين؟ ڇا اسان جا معصوم ٻار ائين پيرين اگھاڙا هوندا؟ ڇا اسان کين ائين ئي جانورن وانگي استعمال ڪندا رهنداسين؟ ڇا تعليم، صحت، امن امان وارو ماحول، روزگار جا ذريعا اسان کين مهيا ڪري ڏئي سگھنداسين؟ منهنجي خيال ۾ ته ساڃهوندن ۽ خاص ڪري سنڌ اندر ترقي پسند سياست ڪندڙن لاءِ اهي سوال وڏي للڪار رکن ٿا. هي جيڪي اقتدار جا بکيا سياستدان آهن انهن مان عام ماڻهون جي ڀلائي جي اميد رکڻ ٻٻرن کان ٻير گھرڻ برابر آهي. سنڌ جي پيڙيل طبقي ۽ خاص ڪري مڊل ڪلاس ۽ هيٺين مڊل ڪلاس مان علم، ڄاڻ، عقل، ايمان، احساس، همٿ رکندڙ انسانن کي اڳتي اچڻو پوندو. هونئن به تاريخ ۾ حق پنندي ڪونه ملندا آهن ۽ ويڙهه سواءِ ٻي ڪا راهه به ته نه سُجھي. جڏهن اسان اهي ارمان پئي پچايا ته حڪيم زنگيجي اسان جي زخمي دل تي هي ڳالهه چئي پهو رکيو هو ته ”ها اسان جو هي سفر به ته ان سلسلي جي هڪ ڪڙي ئي ته آهي.“ 

روڊ جي ٻنهي پاسي ڪٿي ڪٿي پاڻيءَ جا وڏا تلاءَ هيا پر گھڻا تلاءُ اڃا پاڻيءَ کان بلڪل خالي به هيا. اهي تلاءُ مڇيءَ جي پيداوار ۾ مک ڪردار ادا ڪندا آهن. مقامي دوست ٻڌايو پئي ته هتي جنهن وٽ به ڪجھ ٻنيءَ جا ٻارا آهن ته وٽس مڇيءَ جو ننڍو يا وڏو تلاءُ ضرور هوندو. سندس اهو به چوڻ هو ته مڇيءَ واري ڪاروبار ۾ سٺو منافعو آهي.  روڊ جي ٻنهي پاسي کان سارين جو رونبو جاري هو. رونبي واري ڪم ۾ گھڻائي عورتن جي هئي. مون اتي هڪ سوال اٿاريو هو ته ”يارو اسان جي ڌرتيءَ جا مرد، ٻار، ٻڍا، عورتون سڀ رات ڏينهن محنت واري ڪم ۾ جٽيل آهن پر پوءِ به کين اٽي جي سير جي حاصلات لاءِ پريشان رهڻو ٿو پوي،  آخر ان جو سبب ڪهڙو آهي؟“ منهنجي ان ڳالهه تي هڪ ڊگھو بحث ڇڙي پيو هو. بشير سميجي ٻڌايو ته هو ڳوٺ ويو هو جتي هن پنهنجي هڪ مائٽ کان پڇا ڪئي ته ”ڏي خبر تو وٽ ڪهڙي ۽ گھڻي ملڪيت آهي؟“  سندس جواب تي سندس مائٽ ٻڌايو ته ”خدا جو شڪر آهي کيس پنهنجو ٻني ٻارو آهي جنهن تي پاڻ پوکائي ڪندو آهي.“  وڌيڪ تفصيل اهو ٻڌايائين ته سندس بچت بس اهي ڪڻڪ جو ان آهي جيڪو ٻارهن مهينا گھر جا ڀاتي کائيندا آهن. بشير کيس چيو ته ” مان اوهان کان تمام گھڻو غريب آهيان پر اوهان کان منهنجي حياتي سٺي ٿي گذري؛ منهنجا ٻار سٺن اسڪولن ۾ پڙهن ٿا، شهر ۾ رهندي اسان جي گھر جي جيڪڏهن بجلي هلي به ويندي آهي ته يو پي ايس ڪري بلب ۽ پنکا بند ناهن ٿيندا“. عين انوقت سامهون مينهون پئي ويون ۽ سائين حڪيم زنگيجي چيو ته ”جهڙي تهڙي مينهن جي قيمت به لک کان گھٽ ناهي ۽ جنهن ڀاڳئي وٽ ڏهه ويهه مينهون هجن ته اهو ڪهڙي نموني غريب آهي؟“ ڳالهه سندس غور طلب هئي. بشير چيو ته ”اهو سڄو معاملو مس مينيجمنٽ جو آهي“ جڏهن ته منهنجي راءِ هئي ته ”انهن ڳالهين سان گڏ جيڪو ماڻهون پيداوار ڪري ٿو ان کي صحيح اگھ به ڪونه ٿا ملن“ ۽  گڏيل راءِ اها هئي ته ان جو هڪ وڏي ۾ وڏو سبب ته محنت جو استحصال پڻ آهي. اسان جا ماروئڙا جيڪي چانور هت پوکين ٿا ڪراچيءَ جي فائيو اسٽار هوٽلن ۾انهن مان اڌ پاءُ بريانيءَ جي پليٽ جي قيمت ڇهه ست سئو کان گھٽ ناهي جڏهن ته ڪڙميءَ کي ته پوري مڻ جا ست سئو مليا ته ڄڻ ڇيهه ٿي ويو. منهنجي راءِ اها به هئي ته ”اسان جي سرندي وارن توڙي غريب ۽ ٻهراڙيءَ جي ماڻهن کي جن وٽ ڪو زمين جو ٽڪرو ناهي يا جن کي اتي ڪا ملڪيت وغيره به ناهي انهن کي شهرن جو رخ ڪرڻ گھرجي. شهرن ۾ صحت، تعليم، روزگار، امن امان جون سهولتون گھڻيون ته ناهن پر پوءِ به ٻهراڙين جي ڀيٽ ۾ جھجھيون آهن. اتي پهچڻ سان کين غلاميءَ واري جاگيرداري، قبائلي نظام مان به آجبو ملي ويندو ته هوريان هوريان اهي پنهنجو پاڻ کي نئين ماحول ۾ ايڊجسٽ ڪري ويندا.“ صدر سائين احتجاجي نموني اعتراض اٿاريو هو ته ”سائين ان نموني ته اسان جي پيرن هيٺيان زمين نڪري ويندي“ مون جواب ۾ کيس چيو هو ته ”مون ڳالهه بي زمين ۽ ڪنهن به ملڪيت کان وانجھيل ماڻهن جي ڪئي آهي، اهي جيڪڏهن ڳوٺن ۾ رهن يا شهرن ۾ زمين جي مالڪي واري معاملي سان سندن ڪوبه سروڪار ناهي ۽ ٻيو ته سنڌي ماڻهن جو شهرن ۾ اچي رهڻ سان شهرن جي مالڪي مظبوط ٿيندي جنهن جي اڄ شديد ضرورت آهي ۽ جيڪي ماڻهون شهر ۽ ٻهراڙي ۾ رهڻ جو خرچ برداشت ڪري سگھن ٿا ۽ اهي اڳ ئي ائين ڪن پيا. سرندي وارن وڏيرن، پيرن، ميرن، جاگيردارن، سياستدانن مان ڪهڙو آهي جنهن کي ويجھي شهر يا ڪراچي، سکر، حيدرآباد يا ويندي اسلام آباد ۾ رهائش نه هجي؟“  اسان جون ڳالهيون هلي رهيون هيون، ڪار به پنهنجي رفتار سان روڊ تي ڊوڙي رهي هئي، پاسي وارا ڳوٺن جا منظر پويان ڀڄي رهيا هيا ۽ وقت کي ته ڪو بريڪ ئي ناهي هوندو. 

اسان تنگواڻيءَ ۾ دوستن کي ڏهين وڳي جو ٽائيم ڏنو هو ۽ پوري وقت تي اتي پهتا هياسين ته مقامي دوستن فون تي التجا ڪئي ته بس پنج منٽ ڪٿي ساهي پٽي اچو ته جيئن عوامي جمهوري پارٽي (اي جي پي) جا مقامي دوست تنگواڻي موڙ تي گڏ ٿي سگھن. وقت تي پهچڻ واري معاملي تي هڪ دفعو وري اسان ڳالهائڻ لڳا هياسين. بهرحال ٿوري جھٽ ساهي پٽي روانا ٿياسين ته تنگواڻي موڙ وٽ جڙيل گيٽ تي  AJP جي جھنڊن جو جھڳٽو نظر آيو.

 جتي ڪيئي نوجوان پنهنجي موٽر سائيڪلن سان گڏ بيٺا هيا. اسان جيئن ئي اتي پهتا هياسين ته ڪارڪنن نعرءِ اي جي پي جيئي اي جي پي، نعره سنڌ نعره تعليم، جيئي سنڌ جيئي تعليم جهڙن نعرن سان اسان جو گرمجوشيءَ سان استقبال ڪيو هو. ڪارڪنن سان گڏجي اسان جو قافلو پنهنجي منزل طرف روانو ٿيو هو 

۽ جڏهن اسان تنگواڻي شهر ۾ پهتاهياسين ته شهري وڏي اتساهه سان اسان جي ريلي کي ڏسي رهيا هيا. تنگواڻي سنڌ جي سرحدي شهرن مان هڪ آهي. تنگواڻيءَ کان ٿورو اڳيون شاهي شهر آهي ۽ اڳيان بلوچستان جي سرحد شروع ٿيندي آهي. سنڌ ۽ بلوچستان سان لڳ شهرن ۾ قبائلي سسٽم تمام مظبوط آهي، هتي رهندڙ قبائيلين ۾ گھڻيون ذاتيون بلوچن جون آهن. دليري، مهمانوازي، ياري دوستي نڀائڻ جهڙا گڻ رکندڙ دوستن سان ملي ڪري تمام گھڻي خوشي ٿي رهي هئي. اڳ مون تنگواڻيءَ جو صرف نالو ٻڌو هو ۽ اڄ ان شهر ۾ پير پاتو هوم جت وڻ نالي ڪابه شيءِ نه هئي. عوامي جمهوري پارٽي تعلقه تنگواڻيءَ جي ڪارڪنن جي تنظيمي گڏجاڻي شهر کان ٿورڙو ٻاهران ڪنهن ڳوٺ جي ڀڪ ۾ هڪ اين جي او ”لطيف ڊويليپمنٽ آرگنائيزيشن“ (LDO) جي آفيس ۾ رکيل هئي. ان اجلاس ۾ پنجاهي کن دوست شريڪ ٿيا هيا. پروگرام جي ڪمپيرنگ ۽ آجياڻي جي تقرير تنگواڻي اي جي پي جي روح روان محترم عبدالرحيم گورجاڻي جن پئي ڪئي. 


آجياڻي واري تقريب ۾ آيل مهمانن جا ٿورا مڃيندي مختصر نموني علائقي جي سماجي، سياسي صورتحال تي پڻ روشني وڌائون. سندس چوڻ هو ته اڳ سندن علائقي ۾ تمام گھڻا قبائلي جھيڙا هوندا هيا پر جھيڙيندڙ برادرين وچ ۾ سرچاءُ ٿي چڪا آهن سواءِ سبزوئي ۽ ساوند قبيلن جي تڪرار جي جنهن ۾ تقريباً 175 انسان قتل ٿي چڪا آهن. سندس چوڻ هو ته اهو جھيڙو هڪ معمولي ڳالهه تان شروع ٿيوهو. افسوس ته اهڙن جھيڙن جھٽن ۾ عام غريب ماڻهون ماريا ويندا آهن جن جو انهن جھيڙن جھٽن سان پري جو به ڪو واسطو ناهي هوندو، بس جھيڙيندڙ قبيلي سان همذات هئڻ انهن جو ڏوهه ٿي پوندو آهي. گورچاڻي صاحب وڌيڪ اهو به ٻڌايو ته گڊو ٿرمل پاور ڪشمور ضلع اندر آهي جنهن جي ڪري پوري پاڪستان جي گھرن ۽ ڪارخانن ۾ بجلي هلندي آهي پر افسوس ته ان نعمت کان ضلع جا ننڍا وڏا شهر ۽ ڳوٺ محروم آهن. پنهنجي ڳالهه وڌائيندي اهو به چيائون ته گئس جي پيداوار ۾ پڻ سندن ضلع ڪشمور تمام اهميت وارو آهي جتي ٻه وڏيون گئس فيلڊس هرهڪ ڪنڌڪوٽ گئس فيلڊ ۽ چاچڙ گئس فيلڊ آهن. چاچڙ گئس فيلڊ ۾ هن وقت ٻه هزار ملازم ڪم ڪن ٿا انهن مان سؤ ملازم به سنڌي نه هوندا ۽ انهن مان ڏهه ملازم به ڪنڌڪوٽ يا ڪشمور ضلع جا نه هوندا. 

گورچاڻي صاحب جي تقرير کان بعد مون کي پڻ ڳالهائڻ جو موقعو ڏنو ويو هو. مون پنهنجي تقرير ۾ اها ڳالهه ڪئي ته دنيا اندر اهو هڪ مڃيل اصول آهي ته قدرتي وسيلا جنهن علائقي ۾ ملن ته سڀ کان پهرين ان علائقي واسين جو ان تي حق سمجهيو ويندو آهي. جتي جتي قدرتي وسيلا مليا ته انهن علائقن ۾ رهندڙ ماڻهن جون تقديرون ئي بدلجي ويون. پر افسوس ته سنڌ اندر الٽي گنگا پئي وهي. ان جو هڪ سبب ته اسان جي اقتداري پارٽين جي غداري آهي. اهي جڏهن ووٽ وٺڻ ايندا آهن ته گھر گهر وڃي ماڻهن جون ننڊو ڦٽائي ڇڏيندا آهن پر جڏهن پاور ۽ اختيار کين ملندا آهن ته اهي گڏهه جي مٿي تان سڱن وانگي گم ٿي ويندا آهن. ان سان گڏ اسان جي عوام کي پڻ زبان تي لڳل تالا بنديءَ کي ٽوڙڻ گھرجي. اسان جو عوام اقتداري وڏيرن کان فضيلت سان سوال ڪن ته قبلا اوهان ته ڪروڙپتي بڻجي ويا پر عام ماڻهونءَ جي حالت ۾ ته ڪو ڦيرو ڪونه آيو، کين صحت، تعليم، روزگار جون ڪي به سهولتون نه مليون ان صورت ۾ اسان اوهان کي ووٽ ڇو ڏيون؟


منهنجي تقرير کان پوءِ شعله بيان مقرر پياري حڪيم زنگيجي جو وارو هو. حڪيم جو چوڻ هو ته اسان جي ماڻهن کي سمجھڻو پوندو ۽ کين پنهنجي حقن لاءِ ويڙهاند ڪرڻي پوندي. حڪيم عوامي جمهوري پارٽي جي پاليسين متعلق ڳالهائيندي چيو ته اسان جي آئين ۾ واضع لکيل آهي ته يونٽ کان وٺي مرڪز تائين هر سال پارٽيءَ عهديدارن جي چونڊ ٿيندي ۽ جيڪي اميدوار حصو وٺندا ته انهن لاءِ لازم آهي ته ڪنهن به هڪ عهدي ته ٻن دفعن جي چونڊجڻ بعد کين هڪ سال انتظار ڪرڻو پوندو. اسان ان نموني سنڌ جي ترقي پسند سياسي پارٽين ۾ هڪ مثال قائم ڪيو آهي ته هي پارٽي ڪنهن به خاص فرد جي ناهي پر هي پارٽي سنڌ جي پارٽي آهي، سنڌي عوام جي پارٽي آهي ۽ سندس ڪارڪنن جي پارٽي آهي.  


آخر ۾ صدر الدين پنهور ايڊوڪيٽ عوامي انداز سان تمام تفصيلي تقرير ڪندي پنهنجو مؤقف بيان ڪيو. سندس چوڻ هو ته اسان جي پارٽيءَ تمام ٿورڙي وقت ۾ تمام وڏيون ڪاميابيون حاصل ڪيون آهن. اسان جي جدوجهد ڪري هنوقت تعليم وارو اهم موضوع هرزبان تي آهي. عوامي جمهوري پارٽي تعليم جي مسئلي تي وصل مارچ، شارٽ مارچ، لانگ مارچ ڪري سنڌ جي ماڻهن کي تعليم جي اهميت کان واقف ڪيو. هونئن اها به حقيقت آهي ته جيستائين تعليم نه سڌرندي اسان جي سياست، اسان جي معيشت، اسان جي زندگين جو عام وهنوار نه سڌرندو.

آخر ۾ صدر پنهور عوامي جمهوري پارٽي تعلقه تنگواڻيءَ جي چونڊيل عهديدارن نصرالله ڏاهاڻي صدر، امام بخش بجاراڻي جنرل سيڪريٽري، خيربخش کوسو آفيس سيڪريٽري، دين محمد فنانس سيڪريٽري، نذر محمد پريس سيڪريٽري، فاروق بجاراڻي جوائنٽ سيڪريٽري جن کي قسم کڻايو.هن محفل جي هڪ اهم ڳالهه هي به هئي ته هن ۾ شرڪت ڪندڙن ۾ ٻارن، ٻڍن سان گڏ نوجوان شامل هيا. مون کي تمام گھڻي خوشي ٿي جڏهن شرڪت ڪندڙن مان ٻن نوجوانن پنهنجو تعارف سافوٽويئر انجنيئر ۽ ايم فل اسڪالر طور ڪرايو هو. ان مان اها ڳالهه واضع پي ٿي ته اسان جو پڙهيل لکيل نوجوان سياسي، سماجي، ادبي ۽ علمي پاسن ڏانهن به توجهه ڏين ٿا. اسان جا باهمٿ نوجوان جيڪي مختلف مضمونن ۾ تحقيقي ڪم ڪن ٿا انهن کي لازمي طور سماجي مونجهارن کي حل ڪرڻ واري پاسي واري تعليم به حاصل ڪرڻ گھرجي. ائين ڪرڻ سان اهي ڪنهن مخصوص ماحول ۾ رهندي روبوٽ ٿيڻ کان بچي ويندا.

محفل جي پڄاڻيءَ تي عبدالغفور نوناري وڏي اڪير سان اسان کي پنهنجي اين جي او جي آفيس ۾ وٺي هليو ۽ چيائين ته هي سموري آفيس اوهان دوستن جي هر قسم جي سرگرمين لاءِ هروقت حاضر آهي. نوناري صاحب ماضيءَ ۾ مختلف سياسي پارٽين سان واسطي ۾ رهيو آهي ۽ سندس سوچون سڀاويڪ، همٿ ڏياريندڙ، مدد مهيا ڪندڙ ۽ اتساهيندڙ هيون. عبدلغفور نوناري صاحب رمضان شريف جي مهيني کان پوءِ وڏي پيماني تي هڪ تعليمي ڪانفرنس جي رٿا پڻ جوڙي رکي آهي.

جيئن ته اسان سفر ۾ هياسين ۽ سفر ۾ رهندي روزو نه رکڻ جي رعايت اسلام ۾ پڻ ڏنل آهي ته اسان پڻ اها حاصل ڪئي هئي. اسان جي لاءِ دوستن تنگواڻي شهر جي هڪ گھر جي مٿين ماڙيءَ تي، جنهن کي اتان جا مقامي دوست اي جي پي هائوس ڪوٺي رهيا هيا مانجهاندي جو پرتڪلف بندوبست ڪيو هو. جيستائين ماني لڳي مون ڪنڌڪوٽ ۾ رهائش پذير پنهنجي پياري خوبصورت ۽ خوبصورت سيرت شاعر ۽ گائڪ دوست سائين حسن پنهيار ۽ انتهائي محبتي ۽ صوفي خيالن واري سهڻي جوان سائين ڄام ارسلا خان چاچڙ جن جا ٽيلفون کڙڪايا. سائين حسن چيو ته تنگواڻيءَ کان غوثپور ۽ ڪنڌڪوٽ واري فاصلي ۾ اهو ٽن ڪلوميٽرن جو فاصلو هوندو سو اوهان ڪندڪوٽ پاسي هليا اچون. مون به سائين صدر، بشير، حڪيم جن کي ڪنڌڪوٽ وارن دوستن جي دعوت جو ٻڌايو ۽ اهي به راضي ٿي ويا ۽ جڏهن هلڻ لڳاسين ته رحيم گورچاڻيءَ به ساٿ سان گڏ هيو جو سندس رهائش گاهه ڪنڌڪوٽ ۾ هئي.

تنگواڻيءَ کان ڪنڌڪوٽ وارو روڊ صفا ٺوڙهو روڊ هو جنهن جي ٻنهي پاسي ڪنهن وڻ ته پري جي ڳالهه ڪنهن ٻوٽي جو سايو به نظر نه پئي آيو. اسان جو قافلو اڃا ڪجھ ڪلوميٽر ئي هليو هو ته منهنجي نظر گاڏي جي گرمي پڌ کي ظاهر ڪندڙ انڊيڪيٽر تي پئي هئي ته دل جي جاءِ تي ڄڻ ڪو پٿر لڳو هو. سئي ٻڌائي پئي ته گاڏي تمام گھڻي گرم پئي ٿئي. پري پري تائين ڪو وڻ ٽڻ ته هو ڪونه بس روڊ ڪناري گاڏي بيهار بانٽ کولي جو ڏٺم ته گاڏيءَ جي گرمي پڌ کي نارمل رکڻ وارو پکو نه پئي هليو. ٿورڙي جاچ بعد نقص نظر اچي ويو. ٿيو هي هو ته ان پکي کي هلائڻ لاءِ جيڪا تار بيٽريءَ سان جڙيل هئي اها ٽٽي پيئي هئي. سائين رحيم گورچاڻي ۽ مون وٺ وٺان ڪري اها درست پئي ڪئي ته ڪنڌڪوٽ کان حسن سائين پڇاڻو پئي ڪيو ته ڪٿي پهتا آهيو. جڏهن اسان جو قافلو ڪنڌڪوٽ شهر ۾ پهچي گوليمار واري علائقي ڏانهن مڙيو هو ته مون کي ڪنڌڪوٽ شهر جي پاسي پاڻيءَ تلائن واري پلاٽن تي ٿيل قبضا نظر آيا هيا ۽ جتي هاڻي ڪيئي دڪان ۽ گھر جڙي ويا هيا. مون کي اهڙي قبضا گيريءَ تي ڪابه حيرت نه ٿي هئي، اهو وهنوار هاڻي ڪرپشن وانگر هلي چلي جو معاملو آهي بس اسان جهڙا اٻوجھ وات پٽي قبضاگيرن جي داداگيريءَ کي دل ئي دل ۾ داد ڏيئي رهجي ويندا آهن. پيپلز پارٽيءَ جي جيالن جو اهو وڏو ”وڙ“ آهي ته انهن سنڌ جي شهرن ۾ ڍورن، ڍنڍن، قبرستانن، روڊن رستن، اسڪولن ۽ ڪاليجن جي پلاٽن تي قبضا ڪري ڇڏيا آهن ۽ کين پنهنجي اهڙي ڪريل حرڪتن تي ٽڪو به حيا شرم ناهي.

گوليمار واري علائقي ۾ سائين ارسلا خان چاچڙ اڳ ئي اسان جو انتظار ڪري رهيو هو. سائين جن جي رهنمائيءَ ۾ سندس سيبتي نموني جڙيل اوطاق واري ڪمري ۾ پهتاسين ته اتي سائين حسن پنهنيار سڀني ساٿين سان ڳراٽڙي پائي وڏي چاهه سان مليو. ان بيٺڪ ۾ فرشي ويهڪ جو تمام آرام ڏيندڙ بندوبست ٿيل هو، رلين، وهاڻن، طول وهاڻن سان گڏ جتي ڪمپيوٽر، ڪتاب، ايل سي ڊي سڀ  ڪجھ هيو. حسن سائين بار بار رات رهڻ ۽ سوم رس جي محفل جي دعوت ڏيئي رهي هيو. ارسلا خان اسان کي خوشخبري ڏني ته اوهان جي ڀاڳ ۾ اڄ بجلي به هلي پيئي هونئن انوقت شايد اتي بجلي بند رهندي آهي. اسان اڃا ڳالهين ۾ هياسين ته سائين بشير سميجو ڪمري جي ڀرسان ٻاهران باٿ روم مان موٽريءَ جي جر جي ٿڌي پاڻي سان تڙ ڪري موٽيو هو، ان کان پوءِ ساڳيو ڪم سائين حڪيم جن به سرانجام ڏنو ۽ جيستائين منهنجو وارو اچي ته بجلي موڪلائي ويئي پر ارسلا خان موبائيل تي ڪنهن گھر جي ڀاتيءَ کي هدايتون ڏيئي جنريٽر چالو ڪرايو ۽ ائين مون به دوزخ جهڙي گرميءَ ۾ سڙيل پنهنجو جسم ٺاريو پر اهڙي ڪنهن ڪم کان صدر پنهور سائين الائي ڇو پاسو ڪيو. حسن پنهنيار، ارسلا چاچڙ، مراد فقير، فقير جمن يا نورمحمد ملڪ ۽ اسان گڏ ٿيون ۽ فقير نذير بهلڪاڻيءَ جو ذڪر نه ڪيون اهو ته ممڪن ئي ناهي. ان ڏينهن به فقير نذير سان ماضيءَ ۾ سندس ٿالهه تي ڪيل محفلن جو ذڪر خاص رهيو. ان کان سواءِ  قبائلي جھيڙا انهن جا اثر ۽ انهن مان آجپو ڪيئن حاصل ڪجي تي پڻ سٺي ڪچهري ٿي. سائين ارسلا خان چاچڙ کي اسان اهو ته اڳ ئي ٻڌائي ڇڏيو هو ته اسان مانجهاندو ڪيون پيا اچون ۽ اوهان وٽ بس چانهه چڪو پيئنداسين. سو کير پتي چانهه ۽ خسته بسڪوٽن جي مذيدار مهماني ۾ ان وقت تهان وڌيڪ رنگ رچي ويا جڏهن حسن پنهنيار پنهنجي سريلي آواز ۾ هڪ عدد پنهنجو ۽ هڪ عدد سائين عبدالغفار تبسم جو گيت ٻڌايو. آخر ۾ اسان پنهنجن هنن پرين پيارن کي عوامي جمهوري پارٽي جا مول متا ٻڌايا ۽ کين سمجهائڻ جي ڪوشش ڪئي ته ڪيئن اي جي پي سنڌ اندر سياسي ڪم ڪار ڪندڙ ترقي پسند ۽ قومپرست پارٽين کان منفرد آهي. هنن  پرين پيارن به پنهنجي مڪمل سهڪار جو يقين ڏياريو. دل ته نه پئي چئي پر واپس به ورڻو هو سو دوستن کان موڪلائي وري کڻي واپسي وارن گسن تي ڊوڙڻ شروع ڪيو هوسين ته رستي ۾ صدر اهو چيو ته کيس ڪنهن اهڙي سواري تي ويهاريو وڃي جيڪا سڌو حيدرآباد وڃي. شام ٿيڻ واري هئي ۽ ريل کان سواءِ ٻي اهڙي ڪا سواري نه پئي سجھي سو تڙ تڪڙ ڪري جڏهن روهڙي ريلوي اسٽيشن تي پهتاهياسين ته شام جا ڇهه ٿيڻ وارا هيا. حڪيم ۽ صدر کي اتي ڇڏي مون به کانئن موڪلايو هو جڏهن ته بشير سميجو اڳ ئي زيرو پوائنٽ تي لهي چڪا هيا. 








Sunday, June 19, 2016

سنڌ اندر پناهه ورتلن جي نفسيات


پاڪ ۽ هند ۾ جيڪي هندو مسلم فساد ٿيا هيا انهن کي سنڌ جا پناهه گير پاڪستان لاءِ سندن ابن ڏاڏن جي قربانيون ٻڌائيندا آهن جڏهن ته حقيقت ۾اهي فساد ٻنهي ملڪن جي آزاد ٿيڻ کان تمام گھڻو پوءِ ٿيا هيا جن جو ملڪ جي آزاديءَ سان ڪنهن به قسم جو تاريخي لاڳاپو نه آهي. پر پناهه گيرن کي پاڪستان تي ۽ خاص ڪري سنڌ تي قبضاگيريءَ لاءِ ڪي ته مظبوط بهانا گھربل هيا سو هو اها ڳالهه وڌائي چڙهائي پيش ڪندا رهيا آهن. هن خطي ۾ انگريزن جي ڪالونيءَ خلاف مسلم ليگ جي ڪابه جدوجهد نه رهي آهي. مسلم ليگ تي ته اهي الزام لڳندا رهيا آهن ته انهن انگريزن جي ويڙهايو ۽ حڪومت ڪيو جي پاليسيءَ کي هٿي ڏيندي هند ۽ سنڌ جي مسلمانن وچ ۾ ويڇا وڌايا هيا. غلاميءَ خلاف حقيقي تحريڪون ته ڪانگريس، سورهه بادشاهه پير سائين پاڳاري، سرحدي گانڌي سرخپوش اڳواڻ باچا خان وارن پاران هلايون ويون هيون.

دنگن فسادن بعد وڏي پيماني ٿيل انهيءَ لڏ پلاڻ بعد جيڪي پناهه گير سنڌ پهتا هيا ته سنڌ جي ماڻهن انهن کي ”ماڪڙ“ سان پيٽ ڏني هئي ۽ کين مڪڙ ڪري به سڏيندا رهيا آهن.

ماڪڙ جي خصوصيتون هي آهن ته انهن جو پيٽ ڪڏهن به ناهي ڀربو، وات کان کائيندا ويندا آهن ۽ پويان ڪڍندا رهندا آهن. اهي وڏن ٽولن جي صورت ۾ اوچتو فصلن، وڻن ٽڻن، ٻيلن تي حملو ڪندا آهن ۽ سندن وڃڻ کان پوءِ بس تباهيءَ جا منظر هوندا آهن. اهي هر شيءِ کائي چٽ ڪري تهس نهس ڪري ڇڏيندا آهن.

هاڻي جيڪڏهن مٿين ٻڌايل وصف کي سامهون رکي اسان سنڌ جي پناهه گير لڏي جي نفسيات کي سمجھڻ جي ڪوشش ڪنداسين ته اسان کي واضع نظر ايندو ته اهي مٿي بيان ڪيل سموريون خصوصيتون منجھن مڪمل نموني سمايل آهن. هي جڏهن ٽولين جي شڪل ۾ هتي پهتا هيا ته سندن حالتون انتهائي خسته هيون. هتي کين هر شيءِ مفت ۾ ملي هئي. کين محلاتن جهڙا گھر، ملڪيتون، زمينون، جاگيرون کين عطا ڪيون ويون. وڻج واپار ڪرڻ جا سمورا موقعا هنن پنهنجي قبضي ۾ ڪري ڇڏيا هيا.  پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ ملڪي وهنوار هلائڻ وارن ڪامورن ۾ سڀ کان وڌيڪ انگ سندن هيو. سنڌ جا شهر سندن حوالي ڪيا ويا. اڄ هي جيڪي سنڌ جي وڏن شهرن جي وڏن رهائشي ڪالونين ۾ رهن ٿا، جتي تعليم، صحت، روزگار جا بهتر موقعا موجود آهن ته اهي انهن جون پنهنجي محنت تي قائم ٿيل ناهن اهي ته سڀ کين عطا ٿيل آهن يا سندن هيرا ڦيريءَ سان ڦٻايل آهن. پاڪستان ٺهڻ کان وٺي هر ڊڪٽيٽر جي هي اکين جا تارا رهيا آهن. ضيا الحق، اسلم بيگ، مشرف کان سواءِ مسلم ليگ ۽ پ پ پ وارن هنن ناٽڪي کدڙن کي ريجهائڻ ۽ پرچائڻ لاءِ سونن چمچمن سان کارايو پياريو، کين هر دفعي سنڌ جو مالڪ بڻايو ويو، ايامن کان سنڌ جي گورنري سندن حوالي آهي پر سندن پيٽ آ جو ڀرجي ئي نه ٿو ۽ محروميءَ جو راڳ هر جاءِ تي پيو الاپجي.

 حيدرآباد ۽ ڪراچي ايشيا جا خوبصورت شهر هوندا هيا پر سندن اچڻ کان پوءِ اسان جي شهرن جو امن امان غائب ٿي ويو. شهرن مان پنهنجائپ موڪلائي ويئي. شهرن جي سڃاڻ دنگا، فساد، ڀتاخوري، ٽارگٽ ڪلنگ، اسٽريٽ ڪرائم وڃي رهيا جتي ڪوبه محفوظ نه رهيو. ايڌي جهڙن فرشته صف انسان جي گاڏين مان کلن جي ڦرلٽ، حڪيم سعيد جهڙي انمول انسان جو قتل ۽ اهڙا ٻيا ڪيئي ناقابل معافي جرم ٿيندا رهيا ۽ ٿيندا رهن ٿا.

مان سوچيان پيو ته اسان جا وڏڙا ڪيترا نه سياڻا هيا جن کين ”ماڪڙ“ سان ڀيٽ ڏني هئي پر ساڳي وقت اهو به ڏسان ٿو ته اسان جا جيڪي انوقت اڳواڻ هيا اهي ڪيترا نه اياڻا هيا، وٽن مستقبل لاءِ ڪوبه وزن نه هيو ۽ اهي هنن ناٽڪي ماڻهن جي هش تي خوش ٿي پنهنجي ڌرتيءَ جي ماڻهن وچ ۾ نفاق وجھي پنهنجي ڌرتي کسائي ويٺا هيا. تازو عوامي آواز ٽي وي جي پروگرام ٽئين رخ ۾ ڳالهه ٻولهه ڪندي هڪ دانشور ٻڌايو پئي ته سائين جي ايم سيد هندستان جي شهرن يوپي، سي پي، بهار ۾ وڃي اتي مسلمانن کي سنڌ اچڻ جون دعوتون ڏنيون هيون ۽ کين چيو هو ته جلدي اچو سنڌ جا شهر اوهان جي آمد لاءِ بي چين آهن. سائين پنهنجي ان ”نيڪ ڪم“ لاءِ ڪراچي اندر پنهنجي ذاتي ملڪيت مان 50 ايڪڙ زمين مهاجرن جي آبادگاريءَ لاءِ کين تحفي ۾ ڏئي ڇڏي هئي، جتي هاڻي بهار ڪالوني جڙيل آهي ۽ ڪنهن به سنڌيءَ کي اتي وڃڻ جي اجازت ناهي. دبئي ۾ سنڌين جي هڪ محفل ۾ وسعت الله خان هڪ تاريخي جملو چيو هيو ته ”جيڪڏهن سنڌي هندو ۽ سنڌي مسلمان پاڪستان ٺهڻ کان اڳ گڏ ويهي ڪا حڪمت عملي جوڙين ها ته کين ڪنهن ٽئين ملڪ ۾ هن نموني گڏجڻ جي ضرورت ئي نه پوي ها. “