اچو تـ دنيا گهمون

ڇوليون

گل ڪٽوھر

مان زندگيءَ ۾ پنڌ، سائيڪلن. ٽانگن، گڏھ گاڏن، ڪارن، موٽر سائيڪلن، ٽرڪن، بسن، ٽريڪٽرن، ريلن، ھوائي جھازن تي سفر ڪندو رھيو آھيان. سفر ڪندي ڪيترائي اڻ ڄاتل انسان ملندا آھن، ڪيترائي نوان ماڳ مڪان ڏسڻ جو موقعوملندو آھي ۽ ماڻھوءَ جي ڄاڻ ۾ اڻ ميو اضافو ٿيندو آھي. اوھان جڏھن ڪنھن اڄاتل علائقي جي سفر لاءِ نڪرندا آھيوتـ اوھان جي ذھن ۾ ان سفر جا ڪي ڌنڌلا خاڪا جڙيل ھوندا آھن، جيڪي اوھان ٻڌل ٻڌايل ڳالھين يا مطالعي مان حاصل ڪيل ھوندا آھن، پر اوھان کي ڪا ڄاڻ ناھي ھوندي تـ حقيقت ۾اوھان سان ڪھڙا مسئلا يا واقعا ٿيڻ وارا آھن، ڪھڙا انسان ملڻ وارا آھن، ڪھڙيون اھنجايون اوھان سان پيش اچڻ واريون آھن. ماڻھو سفر ۾ حادثي جو شڪار ٿي سگھي ٿو، بيمار ٿي سگھي ٿو، ڪنھن سان جھيڙو جھٽو ٿي سگھي ٿو سڀ ڪجھ ممڪن آھي. انھن سڀني ڳالھين ھوندي بـ انسان کي سفر ڪرڻ گھرجي. گهڻو گهڻو اڳ جڏھن دنيا سڀ ڪنھن لاءِ  کليل ھئي، پاسپورٽ ۽ ويزا وارا جھنجھٽ ڪونـ ھوندا ھئا تـ گرو پنھجن چيلن کي دنيا جي سير سفر جون ”اسائنمنٽون“ ڏيندا ھئا. مون کي علي بن عثمان ھجويري عرف عام داتا صاحب جي سوانح حيات جو مطالعو ڪندي معلوم ٿيو ھو تـ ھو پنھنجي گروءَ جي ھدايتن تحت پيرين پنڌ دنيا جي سير سفر لاءِ نڪري پيو ھو اڪيچار ملڪ گھمي ڦري، مشاھدا ڪري پچي راس ٿي  واپس پنھنجي گرو وٽ پھتو ھو تـ ان وقت کيس پنھنجي مرشد اھا صلاح ڏني ھئي تـ تون ھاڻي لاھور وڃ ۽ اتي حقيقت ۽ معرفت جو معراج ماڻ ۽ عام ماڻھن ۾ امن، محبت، ڀائيچاري جي تبليغ ڪر. اسان کي خبر آھي تـ انگريز ان معاملي ۾ تمام گهڻو اڳتي آھن، اھي جوکم کڻي دنيا جو سير ڪندا رھندا آھن. انھن جي اھڙي مھم جوئي واري ڪرت ڪري ئي اھي ان قابل ٿي سگھيا ھئا تـ دنيا جي ڪيترن ئي کنڊن  جي اڪيچار ملڪن کي پنھنجي ڪالوني بڻايو ھو ۽ اھي فخر سان چوندا ھئا تـ سندن سلطنت ۾ سج لھندو ئي ناھي. ان جي ڀيٽ ۾ گهرن جي ڪنڊ ۾ ڇپ ھڻي ويٺل اسان جي سنڌي قوم جا فرد پنھنجي ديس جي ڪنھن ٻئي شھر ۾ ويندي پنھنجو پاڻ کي پرديسي سمجھندا آھيون ۽ پنھنجون مائرون گھرن ۾ ويھي  پرديس ويل پٽن لاءِ روئنديون پٽينديون آھن.

اسان جي ان ھوم سڪنيس (Home sickness) اسان سنڌين کي صدين تائين گهر جو ڪڪڙ بڻائي رکيو ھو. اسان پنھنجي ديس کان ٻاھر وڃي پنھنجي ديس جي بقا لاءِ ڪا ڊپلوميسي ڪرڻ سکي نـ سگھيا ھئاسين، دنيا جا لوفر، ڪاٽڪو، رھزن پنھنجا ديس ڇڏي سنڌ تي ڪاھي، ڦرلٽون ڪري واپس ھليا ويندا ھئا ۽ اسان وري پنھنجا زخم سڪائي ڪمائي جي ڪمن ۾ جنبي ويندا ھئاسين. اسان جي وڏڙن ڪڏھن اھا سوچ ئي نـ ڌاري تـ انھن رھزنن کان پاڻ بچائڻ جي مؤثر حڪمت عمليون جوڙجن يا کين سيکت ڏيڻ لاءِ سندن علائقن تي وڃي حملو ڪري کين تھس نھس ڪجي. پاڻ موھن جي دڙي مان سمبارا نرتڪي جي مورتي ھٿ اچڻ ۽ ڪنھن بـ قسم جي ھٿيار جي نـ لڀجڻ کي سنڌين جي پرامن ۽ مھذب قوم ھئڻ جي نشاني طور ظاھر ڪندا آھيون. اھا ڳالھ  حقيقتن تي ٻڌل آھي. سنڌ وارن پنھنجي پوري تاريخ ۾ ڪنھن ملڪ تي قبضي يا ڦرلٽ جي نيت سان ڪڏھن ڪاھ نـ ڪئي آھي، رڳو بچاءُ جون جنگيون وڙھيون آھن جن ۾ پڻ گهڻو تڻو مات ئي کائيندا رھيا آھيون. اسان تي ڌارين صدين تائين حڪمراني ڪئي ۽ سنڌ جي وسيلن جي ڦرلٽ پئي ڪئي آھي. پنھنجي شھرن جي بچاءُ لاءِ تنھن وقت جي حڪمرانن کي جنگي ساز ۽ سامان جو جوڳو بندوبست ڪرڻ کپندو ھو جيڪو نظر نـ ٿو اچي. مان اھڙي عمل کي موھن جي دڙي، ٺٽي ننگر، جھڙن عظيم شھرن کي آباد ڪرڻ وارن جي غلطي چوندس. ھڪ اھڙي وقت ۾ جڏھن دنيا اونداھي دؤر مان گذري رھي ھئي تـ انوقت جديد ترين شھر آباد ڪرڻ ڪنھن معجزي کان گهٽ نـ ھو. جيڪڏھن اسان ڪو شھر اڏيون ٿا، محنت مشقت ڪري خزانا جوڙيون ٿا، اسان لکتون پڙھتون ڪيون ٿا پر پنھنجي ان عظيم ورثي جي بچاءَ لاءِ ڪا رٿابندي نـ ٿا ڪيون اھا ڪا ننڍي غلطي نـ چئبي. سنڌ جي تاريخ پڙھي ڏسو تـ پرامن رھڻ، جارحاڻي جنگي حڪمت عملين  کان پاسيرو رھڻ اسان کي ڪيترا نقصان پھچايا آھن. تاريخ جا ورق ٻڌائين ٿا تـ رڳو ٺٽو شھر ڪيترا دفعا ڦوروئن ھٿان لٽجي ڦرجي ۽ تباھ ۽ برباد ٿي وري وري آباد ٿيندو رھيو آھي. تاريخ جي ڪتابن مان ئي معلوم ٿئي ٿو تـ ٺٽو شھر ڪنھن وقت علم ۽ صنعت جو ڳڙھ رھيو آھي جتي آڳاٽو ڪيترا سئو تعليمي ادارا ھوندا ھئا، اڪيچار صنعتي يونٽ ھوندا ھئا.

 ھن وقت ڪجھ صورتحال بھتر ٿي آھي، سنڌين ڪاروبار، تعليم، سير تفريح لاءِ دنيا جي ڏورانھن علائقن ڏانھن نڪرڻ شروع ڪيو آھي پر انھن جو انگ پنجابين، پٺاڻن ۽ اردو ڳالھائيندڙن جي ڀيٽ ۾ تمام گهٽ آھي. سنڌ ۾ ھڪ سرائيڪي چوڻي مشھور آھي تـ ”پنجابي ھڪ ھووي تي ڀانوين ڏون، جي ھوون ڏون تـ ھي جھڳا ھي تون“ اھي پنجابي جڏھن حقو ھٿ ۾ ڪري انگريزن جي ملڪ وڃي نڪتا تـ انھن پنھنجن ڳوٺن مان ھزارين ماڻھو گھرائي اتي آباد ڪرايا. لنڊن جا ڪجھ علائقا ائين لڳندو آھي جھڙوڪر فيصل آباد جون گهٽيون ھجن. اسان سنڌين ۾ وري اھا پٽ رھي آھي تـ جيڪڏھن ڪن بـ سببن ڪري ڪنھن کي اھڙو موقعو مليو بـ ھوندو تـ مجال آھي تـ ھو پنھنجي ڪنھن مٽ مائٽ، ياردوست، اوڙي پاڙي واري کي ڏس پتا ڏيئي ۽ سندس اخلاقي مدد ڪري پاڻ وٽ گھرائي آباد ڪرائي. اھڙي عمل ۾ سنڌ واسين جي پنھنجي ڪوتاھين سان گڏ انھن مٿان مڙھيل جاھل حڪمرانن جو پڻ تمام وڏو ڪردار رھيو آھي. اوورسيز پاڪستان جي منسٽري جڏھن ڪراچيءَ جي دھشت گرد تنظيم حوالي ھئي تـ انھن ھزارين نـ پر لکين پنھنجا ماڻھون يورپ، آمريڪا، آسٽريليا، آفريڪا جي کنڊ ۾ ورسايا ھئا. ساڳي منسٽري جڏھن سنڌ جي ھڪ وڏي گادي نشين وٽ ھئي تـ سندس سمورو ڪارو وھنوار ھلائڻ وارو ھڪ پنجابي ڪامورو ھوندو ھو. سندس دؤر ۾ سنڌي تـ پري رھيا ھن پنھنجي پڙھيل لکيل مريدن جي لاءِ ان قسم جي ڳالھ ڪڏھن ڪونـ سوچي ھوندي. پيپلز پارٽي خالص سنڌين جي ووٽن جي سھاري ڪيترا ڀيرا وفاقي حڪومتون جوڙي ۽ ڊاھي چڪي آھي، کين سنڌ ۽ سنڌي بس انوقت ياد ايندا آھن جڏھن يا تـ کين ووٽ گهربل ھوندا آھن يا وري کين اقتدار حاصل ڪرڻ ۾ ڪا ڏکيائي درپيش ايندي آھي. افسوس تـ اسان جي سياستدانن جي نظر پنھنجي پيٽ کان ھيـٺ گوڏن تائين ناھي ويندي.

­ان جمود کي ٽوڙڻ لاءِ ضروري آھي سنڌي سماج اندر رھندڙ فرد، گهراڻا، قبيلا، مقامي حڪومتون، صوبائي حڪومتون، وفاق ۾ ويٺل سنڌ جا نمائندا پنھنجو ڪردار ادا ڪن. سنڌ جي پڙھيل لکيل، ھنرمند نوجوانن کي تعليم، روزگار ۽ ڪاروبار لاءِ دنيا جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ موڪلڻ لاءِ حڪمت عمليون جوڙين. ان عمل سان سنڌ جي سياست کي سگھ ملندي، سنڌي سماج اندر خوشحالي ايندي ۽ وڏي ڳالھ تـ سنڌي نوجوانن کي اھو موقعو ملندو تـ اھي ڊپلوميسي سکي، سنڌ جو ڪيس دنيا جي سمورن ملڪن تائين ڪاميابي سان رسائين. ان سلسلي ۾ ڪينيڊا اندر رھندڙ ميڪس ميمڻ، قومي عوامي تحريڪ جي سرواڻ محترم اياز لطيف پليجي صاحب جون ڪوششون ساراھڻ جوڳيون آھن. اياز لطيف پليجو صاحب جيڪو پرڏيھ ۾ وڃي سنڌي نوجوانن سان ملي ٿو انھن کي ھمٿائي ٿو ۽ اھڙن ڪچھرين کي سوشل ميڊيا تي رکي اتساھ پيدا ڪري ٿو. اھو ڪم ٻين سياستدانن کي پڻ ڪرڻ جڳائي. اسان جھڙن جو ڪم آھي صلاحون ڏيڻ، ٻڌڻ ڪم ٻروچ جو آھي ۽ ھنوقت سنڌ جو جيڪو مالڪ ٻروچ آھي ان مان اھڙي توقع رکڻ ٻٻرن کان ٻير گھرڻ برابر ٿو لڳي جو کيس سنڌ جي زخمن تي پھو رکڻ تـ وسري ويو آھي پر ھو ۽ سندس مريد اقتدار جي لالچ ۾ سنڌين جي زخمن تي لوڻ ٻرڪي پنھنجي پنجابي آقائن کي خوش ڪرڻ واري شوق جو پورائو پيا ڪن.