منهنجي ڊائريءَ مان هڪ ورق
12مئي 1999...ٽائيم 11.15 رات
ڪاليج اندر فرسٽ ييئر ۽ انٽر جا امتحان جاري آهن. انڪار جي باوجود امتحاني ڪم ۾ جوٽيو ويو آهيان. هينئر امتحان اجھو هي؛ ٽائيم تي شاگردن کي سوالي ۽ جوابي ڪاپيون مهيا ڪيون ٿا. کين هرروز سوالي ڪاپي ڏيڻ بعد اهو تاڪيد ڪندا آهيون ته “بابا جلدي جلدي ڳائيڊن مان جوب ڳولهي ڪڍي وٺو ۽ باقي ۽ باقي ڪتاب يا مواد اسان جي حوالي ڪيو”. ان بعد لڳي ويندا آهيون جوابي ڪاپين تي صحيح ڪرڻ کي، حاضريءَ وارو پنو ڀرڻ ۽ شاگردن کان صحيح ڪرائڻ مان فراغت بعد سڪون سان ڪاپي جي ڪم ۾ رڌل شاگردن تي هڪ مهربان نظر ڦيرائيندا آهيون ۽ آرس ڀڃي، هڪ عدد اوٻاسي ڏيئي پنهنجي ڪنهن ڪليگ کان پڇندا آهيون ته اڃ چاءِ الائي ڇو دير ڪئي آهي ته ان وچ ۾ ڪو نه ڪو شاگرد اٿي بيهندو آهي يا اشارو ڪندو آهي ۽ اسين فرمانبردار نوڪر وانگي وٽس وڃي پهچندا آهيون. اهو گھڻو ڪري گائيڊ مان ڳوليل جواب کي سوال سان ڀيٽائي ان جي درستگيءَ جو تعين اسان کان ڪرائيندو آهي ۽ اسان (اسان مان مراد گھڻو ڪري سڀ انويجيلٽر) پنهنجي علمي قابليت جي ڌاڪ ويهارڻ خاطر سوال ۽ جواب تي هڪ نظر ڦيرائي کين ان جي صحت بابت آگاهه ڪندا آهيون. موٽ تي گڏ ڏيوٽي ڪندڙ ٻئي انويجيلٽر سان شاگردن جي پڙهائيءَ ۾ عدم دلچسپي ۽ سندن نااهليءَ تي ٽوڪ زني يا ڪو اگرو تبصرو ڪري پيا امتحاني هال ۾ مٽر گشت ڪندا آهيون. اڄ ڪالهه شاگرد انويجيلٽر کان ته هڪ ٽڪو به لڪ لڪاءُ نه ٿا ڪن، ويتر انهن کي جهڙوڪر مددگار بنائي ڇڏيو اٿن. انويجليٽر محض جواب جي صحيح هجڻ جي تصديق وارو نيڪي جو ڪم ئي ناهن ڪندا، پر ڪي وڌيڪ ڪوآپريٽو قسم جا استاد ڳائيڊن مان سوال ڳولهي شاگردن جي تريءَ تي رکڻ جو ثواب به ڪمائيندا آهن. اڳ شاگرد انٽرنل يا ايڪسٽرنل کان ڪجھ اک هڻندا هيا پر هاڻي انهن کان لڪائي ڪاپي ڪرڻ وارو “فيشن” به پراڻو ٿي چڪو آهي. بس ڏئي وٺي ڪا بورڊ جي ٽيم آئي يا ڪو انتظاميه جو عملدار يا ميجسٽريٽ ايندو آهي ته انهن کان “ڪن هڻبو” نه ته مڙوئي خير. استاد پنهنجيون ڊيوٽيون پنهنجن پٽن يا ويجھن عزيزن جي بلاڪن ۾ هڻائي سندن ٻيڙو ساحل تائين پهچائڻ جا انتظام ڪندا آهن. ڪجھ پروفيسر اهڙا به آهن جيڪي شاگردن کي ٽيوشن ان گرنٽيءَ سان ڏيندا آهن ته اوهان کي سٺن مارڪن ۾ پاس ڪرائڻ سندن فرضِ منصبي آهي. امتحان جي سيزن ۾ انهن پنهنجن شاگردن جي ڀرپور مدد ڪندا آهن، پيپرن جي چڪاس ۾ انهن جا پيپر ڳولهي هٿ ڪري کين ڀليون مارڪون ڏياريندا آهن. پوءِ جي خوشقسمتيءَ سان انهن مان ڪو ڇوڪرو پوزيشن کڻندو آهي ته ان کي پنهنجي عظيم ڪاميابي ڄاڻائي وري ٻئي مرحلي لاءِ “گراهڪ” ڦاسائڻ واري عمل ۾ ان کي سندَ طور پيش ڪندا آهن. پٽيوالا ڪجھ ڇوڪرن سان “ڊيل” هينئن ڪندا آهن ته شاگردن کان پئسه اوڳاڙي استادن کي ايلاز منٿون ڪري سوالن جا جواب هٿ ڪري پنهنجي ڪلائنٽ تائين پهچائيندا آهن پر جيڪي پهرين جوڙ جا حرفتي پٽيوالا هوندا آهن اهي ٻاهر حل ٿي آيل ڪاپيءَ کي وڏي چالاڪي سان واسطيدار ڇوڪري تائين پهچائي پنهنجي “روزي حلال” ڪندا آهن. هن “خير جي ڪم” پوليس وارا پنهنجو شاندار پارٽ ادا ڪندا رهندا آهن. سڀئي ملي جلي ڪري تعليم جي لاش کي ڳجھين وانگر پٽين ٿا.... امتحان فراڊ آهن، ڌوڪو آهن، اسان سڀني جي منهن تي دانگي جي ڪارنهن آهن. ان صورت ۾ ڪيئن تعليم جو سرشتو سڌري سگھندو. جيڪي چالاڪ آهن، جيڪي پئسي جي ڏيتي ليتي ڪري ڄاڻن، جيڪي ٺيڪدار قسم جي استادن سان لهه وچڙ ۾ هوندا آهن اهي سؤ فيصد ڪامياب ۽ ڪامران هوندا آهن. گذريل يونيورسٽيءَ جي امتحانن ۾ بي ڪام ۾ پهرين پوزيشن هڪ پروفيسر جي پٽ کنئي جڏهن ته ان ڀلجي ڪڏهن ڪلاس روم جو منهن به نه ڏٺو هيو ۽ باگڙجيءَ جو سيد ڇوڪرو جنهن پوري سيشن ۾ شايد هڪ ڏينهن به گسايو نه هيو ان کي ڪنڊون ڪري پاس ڪيو ويو آهي. مڙيا مڇ هزار، ڀاڱا ٿيندي سهڻي......
