Pro Activeness is needed in Politics of Sindh

منهنجا ڪيئي اهڙا تقرير باز دوست آهن جيڪي نصيحتن ڪرڻ، تنقيدن جا ڌوڙيا لائڻ، ڳالهين ئي ڳالهين ۾ انقلاب برپا ڪڍي ڇڏڻ جا ماهر آهن پر افسوس ته وٽن عمل بدران رڳو ڳالهيون ۽ تنقيدون آهن! اهي ٻين کي غلط ثابت ڪرڻ، پنهنجي مؤقف کي حقي مڃائڻ تي زور ڏيندا آهن. 
منهنجو کانئن سوال آهي ته آخر ڪيستائين اسان پنهنجون توانايون اهڙن بي لاڀ مامرن تي خرچ ڪندا رهنداسين؟ آخر ڪيستائين؟ 

آخر ڪار اسان پنهنجون توانايون نون خوابن، نون خيالن، نوجوان نسل جي سياسي، سماجي، اخلاقي، هنري تعليم ۽ تربيت تي ڇو ڪو نه ٿا سيڙايون؟

اسان سنڌي ماڻهون خرچ ڪرڻ جا ماهر آهيون، ڪنهن جي تريءَ تي لک روپيا رکو ته اهو ان ايڏي وڏي رقم کي چند ڪلاڪن ۾ ڦوڪي ڏيکاريندو پر جڏهن ساڳي ماڻهون کي هڪ هزار روپيه ڪمائڻ جي ڳالهه ڪبي ته منهن سڄائي ويهي رهندو! اسان جو ساڳيو حال سياست ۾ پڻ آهي اسين سياسي سيڙپ ڪاري ڪرڻ بدران سياسي ميدان مان لاڀ حاصل ڪرڻ جا اجايا جتن پيا ڪريون! هاڻي سادي پاڻي جي مڳ کي کڻي ڪيترو به ولوڙجي ان مان مکڻ ته ڪونه ٺهندو ني!!! 

سنڌ سنڌ، عوام عوام، قوم قوم، انقلاب انقلاب، جمهوريت جمهوريت، ظلم ظلم، ناحق ناحق جي هاءِ گھوڙا به کڻي ڪجي پر جي انهن نعرن کي لڳائڻ سان گڏ ماڻهن وٽ وڃڻ گھرجي عوام سان رابطو ڪرڻ گھرجي، عوام سان لاڳاپن ۽ ڳانڊاپن جا گس ڳولهڻ گھرجن. سنڌ جا ماڻهون ڪنهن ٻي گرهه جا رهاڪو ته نه آهن، اهي به هن ساڳي گولي تي رهن ٿا جنهن کي اسين سڀ ڌرتي ماتا چوندا آهيون. ڌرتي ماتا جي مختلف خطن، علائقن ۾ رهندڙ، وسندڙ قومن جا مسئلا، مونجھارا بنهه اسان جهڙا آهن جيڪي انهن پنهنجي عمل، حرفت، محنت ۽ حڪمت عمليءَ سان حل ڪيا آهن جيڪڏهن اُهي اهڙا ڪم ڪري سگھن ٿا ته اسين به ڪري سگھون ٿا ۽ اها ڳالهه به بنهه فطري آهي ته ٻين قومن ۽ سنڌي ماڻهن جي مسئلن ۾ هڪجهڙائيءَ سان گڏ ڪيئي اسان جا ڪيئي منفرد ۽ نرالا مسئلا به آهن. جتي مسئلا هوندا آهن ته حل به هوندا آهن.

جيڪڏهن اسان جي پارٽي کان علاوهه ڪنهن ٻي پارٽيءَ جو ڍينگو مٽيرو، ڌڱاڻو، ڏاهو، رهبر اهي مسئلا سمجھي ۽ حل ڪرڻ ۾ ناڪام ويو آهي ته اسان کي ڪنهن روڪيو آهي ته اڳتي اچي اهي مامرا حل ڪيون!

منهنجي خيال ۾ ته جيڪي پنهنجو پاڻ کي سڀ کان اتم، اعلى، اصلي، نج، ڏاهو، صراط مستقيم تي هلندڙ ٿا سمجھن ته کين بنا دير ميدان ۾ ڪاهي پوڻ گھرجي ڪنهن جي انتظار ڪرڻ بدران.....

يا بي حيائي تيرا آسرا

نوٽ؛ مان هڪ ڳالهه کي واضع ڪندو هلان ته منهنجي هيٺ ٻڌايل ڳالهه ڪنهن به مخصوص ماڻهونءَ لاءِ بنهه ناهي، ڪنهن به قسم جي هڪجهڙائي بس اتفاق ئي سمجهڻ گھرجي.

ڪي اسان جا سياستدان، ڪي ڪامورا، ڪي پير، ڪي وڏيرا، ڪي ماستر، ڪي کريل گھر جا نوجوان، ڪي عاشق نامراد، ڪي ڏوهاري ذهنيت رکندڙ ماڻهون اهڙا هوندا آهن، جن تي ڪنهن به بي عزتي/ عزت نفس جي پائمال ٿيڻ جو ڪو اثر ناهي ٿيندو.

آهي ته اهو اردو محاورو پر ان کي استعمال سنڌي به عام جام آهن؛ ”يا بي حيائي تيرا آسرا“. ڪي ماڻهون ڪوبه ۽ ڪيترو به گندو، ڪريل، ڪم ڪندا آهن ته کين پنهنجي اهڙي عمل تي ڪابه شرمساري ناهي ٿيندي يا هو بنا حجاب جي اهڙا ڪم ڪندا رهندا آهن ته اهو مٿيون محاورو انهن لاءِ چيو ويندو آهي. سوليءَ سنڌيءَ ۾ انهن کي ”نود“ يا ”نڪ جو پڪو“ پڻ سڏيو ويندو آهي. مان پنهنجي چيل ڳالهه کي صفا کولي سمجھائڻ لاءِ اوهان کي هڪ لطيفو ٻڌايان ٿو اميد ته ان جي پڙهڻ کان پوءِ اوهان جي دماغ ۾ مٿي بيان ڪيل ماڻهن جي چٽي پٽي تصوير اچي ويندي.

هڪ ماڻهون وارڌات ڪندي پڪڙجي پيو، شهرين سندس منهن ڪارو ڪري، جوتن جا هار پارائي، گڏهه تي چاڙهي پوري شهر جو گشت ڪرايو. ساڻس جڏهن سندس ڪنهن دوست ان ڳالهه جو ذڪر ڪيو ته ”يار ٻڌون ٿا ته توسان ڏاڍي ٿي ۽ تنهنجو منهن ڪارو ڪيو ويو هو“ ان تي وراڻيائين ته ”نه يارماڻهون ڪوڙ ٿا ڳالهائين، پورو منهن ڪارو ٿوروئي ڪيائون بس اهي ٻه ڪارا ليڪا پاتا هيائون!“، سندس دوست کيس جوتن جي هار پارائڻ متعلق ڳالهايو ته جواب ڏنائين ”ڪٿي ڀاءُ اهي ننڍڙن ٻارڙن جا ٻه جوڙا ئي ته هيا“،  وري سندس دوست جڏهن گڏهه جو ذڪر ڪيو ته چيائين ”يار ڪمال ٿا ڪيو گڏهه ٿوروئي هو اهو ته ننڍڙو کوتڙو هيو“ شهر ۾ گشت جي حوالي سان سندس گوهر افشاني اها هئي ته ”پورو شهر ٿورو ئي گھمايائون يار بس هڪ اڌ پاڙي جو چڪر ڪاٽرايو هئائون“.

شاهه عبدلطيف يونيورسٽي خيرپور جي سنڌي شعبي ۾ پيش ڪيل ٽن ايم فل سيمينارن جو احوال ۽ جائزو

اڄ 15 ڊسمبر 2015ع جي ڏينهن شاهه عبدالطيف يونيورسٽي خيرپور ۾ سنڌي شعبي ۾ ايم فل جي سلسلي ۾ ٽي عدد لڳاتار سيمينار ٿيا. جن ۾ جناب داد محمد ڪٽوهر (انورپرديسي) ”سچل جي سنڌي شاعريءَ ۾ علامت نگاري (تحقيقي ۽ تنقيدي جائزو“، جناب محمد ابراهيم کرل (ابراهيم کرل) ”نسيم کرل جي ڪهاڻين جو تنقيدي جائزو“ ۽ جناب عتيق الرحمان ميمڻ جن ”برطانوي دؤر ۾ سنڌي ٻوليءَ جي حيثيت (تحقيقي ۽ تنقيدي جائزو)“ پيش ڪيا. ٽنهي اسڪالرن جي ڪم کي ساراهيو ويو ۽ سندن ڪيل تحقيق جي واکاڻ ڪندي سندن سيمنارن کي ڪامياب قرار ڏنو ويو. هن ڪارائتي پروگرام جي صدارت ڊاڪٽر محمد يوسف خشڪ (ڊين فيڪلٽي آف آرٽس اينڊ لينگويج) صاحب جن ڪئي جڏهن ته ان موقعي تي ٽنهي اسڪالرن کي گائيڊ ڪندڙ شاهه عبدالطيف يونيورسٽي ۾ سنڌي شعبي جوسابق چئرمين ڊاڪٽر ادل سومرو، شاهه عبدالطيف يونيورسٽيءَ ۾ سنڌي شعبي جا چئرمين سائين ايازگل پڻ موجود هيا. انهن کان علاوهه يونيورسٽيءَ ۽ ڪاليج سائيڊ جا ٻيا به ڪيترائي ناليوارا ڊاڪٽر، پروفيسر، شاگرد موجود هيا.  ياد رهي اڄوڪين ٽن سيمينارن ۽ گذريل چئن سيمينارن کي ملايو وڃي ته ستن جو انگ ٿو بيهي، اهڙي ڪارائتي ڪارڪردگيءَ تي سنڌي شعبي جو چئرمين سائين اياز گل لکين کيرون لهڻي، ساڳي وقت سائين ادل سومري جي مستقل مزاجي ۽ سنڌي ادب سان دلي لڳاءُ جو کليل اظهار به ٿئي ٿو ته سائين جن ڪنهن به نوجوان محقق کي مايوس ڪرڻ بدران کين همٿايو آهي ۽ پنهنجو قيمتي وقت سيڙائي سندن رهنمائيءَ وارو ڪم سرانجام ڏنو آهي. انهن سمورن سڀاويڪ ڪمن ۾ ڊاڪٽر محمد يوسف خشڪ جن پڻ تمام اهم ڪردار ادا ڪيو آهي. شاهه عبدالطيف يونيورسٽيءَ ۾ سنڌي شعبي کان سواءِ ٻين شعبن ۾ پڻ تحقيقي ڪم هلي پيو، ان ڪري ئي يونيورسٽي جي رينڪنگ تمام سٺي ٿي ويئي آهي. حقيقت ۾ اسان جي نوجوانن ۾ تمام وڏو ٽيلنٽ موجود آهي ۽ منجھن ڪم ڪرڻ، تحقيق ڪرڻ، جستجو ڪرڻ جا جوهر اتم موجود آهن بس کين موقعا فراهم ڪري ڏيڻ جي ضرورت آهي. جڏهن به ۽ جتي به کين موقعا مليا آهن ته انهن پنهنجو پاڻ مڃايو آهي. مثال طور اڄ مسلسل ٽي سيمينار لڳاتار هلندا رهيا ۽ پورو هال آخر تائين ڀريل ئي رهيو. هر نوجوان محقق جي پيش ڪش بعد سوالن جوابن واري نشست پڻ تمام ڪارائتي رهي ۽ ڪيئي ڪم واريون ڳالهيون ٿيون. مان بحيثيت هڪ طالب علم جي تمام گھڻيون ڪارائتيون ڳالهيون سکيون.

ڪم ڪيترو به سٺو ٿئي پر ان ۾ وڌيڪ چڱ ڀلائي، سٺائيءَ جي گنجائش بهرحال رهندي آهي. هڪ ڳالهه جيڪا ڊاڪٽر ادل سومري ڪئي ته يونيورسٽي اندر سنڌي شعبي جا جيڪي نوجوان ايم فل جي ڊگري حاصل ڪن ٿا ته کين ان پنهنجي ايم فل جي ڊگريءَ کي پي ايڇ ڊي ۾ بدلائڻ جو چانس ناهي ۽ انهن نوجوانن محقق پي ايڇ ڊي لاءِ وري به ڪنهن ٻي يونيورسٽيءَ سان رجوع ڪرڻو پوندو ۽ سندس اها صلاح هئي ته ايم فل جي اسڪالرن کي اهو موقعو شاهه عبدالطيف يونيورسٽيءَ اندر ئي مهيا ڪري ڏنو وڃي. مان ڊاڪٽر ادل سومري جي تجويز سان سؤ فيصد متفق ٿيندي ان ۾ هڪ ٻي ڳالهه جو اضافو به ڪندس ته سنڌي شعبي ۾ ڪي پي ايڇ ڊي اسڪالر به کنيا وڃن ته جيئن تحقيقي ۽ تدريسي ڪم ۾ تهان وڌيڪ نکار اچي.

اڄوڪي پروگرام ۾ جيڪي ٽي سيمينار ٿيا اهي ٽيئي ڊيسڪ تحقيق جي زمري ۾ آيل آهن (تحقيقي ۽ تنقيدي جائزا).  ڊيسڪ تحقيق حقيقت ۾ سيڪنڊري سورس کي استعمال ڪندي ڪئي ويندي آهي. ڊيسڪ تحقيق وارو مواد اڳ ئي موجود هوندو آهي ۽ انهن جو مطالعو ڪري تحقيق ڪندڙ ڪنهن شخصيت، تاريخي دؤر، ڪنهن واقعي متعلق تحرير ٿيل مواد جو تجزيو ڪري پنهنجي چونڊيل عنوان تحت ان مان ڪي نوان پهلو اجاگر ڪندو آهي. جڏهن ته پرائمري ريسرچ اها هوندي آهي ته تحقيقڪار سڌو سنئون ڪي نيون حقيقتون پاڻ هٿ ڪندو آهي. منهنجي خيال ۾ ته اڄ جيڪي تحقيقي سيمينار ٿيا ان جا تحقيق ڪار پنهنجي تحقيقي ڪم ۾ ڪن ٻين ماهرن جي راءِ معلوم ڪرڻ لاءِ کانئن ڪي انٽرويو ڪن ها يا ڪي فوڪس گروپ ڊسڪشن ذريعي به مواد گڏ ڪري انهن کي پنهنجي ڊيسڪ تحقيق سان سلهاڙين ها ته سندن ڪم کي تهان وڌيڪ چار چنڊ لڳي وڃن ها.

اڄوڪين سيمينارن ۾ تحقيقي عنوان ڏنل هيا پر ڪنهن هڪ محقق به اهو ڪونه ٻڌايو ته سندن تحقيقي سوال ۽ ان جا سب سوال (Research Question and Sub research questions) ڪهڙا آهن. ڪنهن به تحقيق ۾ تحقيقي سوال تحقيق ڪار جي رهنمائيءَ وارو ڪم ڪندو آهي ۽ ان مان تحقيق ڪندڙ کي مواد هٿ ڪرڻ، مواد جي ڇنڊ ڇاڻ ڪرڻ، مواد جو تجزيو ڪرڻ ۽ ان تجزئي جي آڌار تي ڪي نتيجا ڪڍڻ جو موقعو ملندو آهي.

    

پروگريسو فورم سکر پاران جشن لطيف جي پروگرام تي تبصرو

پروگريسو فورم سکر پاران 11/12/2015 جي شام جو شاليمار چوڪ تي جشن لطيف ملهايو ويو. پروگريسو فورم سکر جو روح روان مسٽر يامين ميراڻي جن آهن. سکر اندر پروگريسو فورم سان گڏ جاڳرتا فورم، بيڊس سکر به تمام گھڻو سرگرم ڏٺا ويا آهن. پروگريسو فورم ۽ جاڳرتا فورم کي سرگرم ڪرڻ وارا پنهنجي وقت جا سرگرم سياسي ڪارڪنن رهيا آهن ۽ جن پنهنجيون پوريون توانائيون پنهنجن پنهنجن سياسي پارٽين تي صرف ڪيون هيون پر جڏهن سياسي وايو منڊل مٽيو ته مٿي ٻڌايل دوستن خاموش رهڻ کان بهتر ڄاتو ته پنهنجين سرگرمين کي جاري رکن ۽ ائين اهي مختلف ڪارائتا پروگرام ڪندا رهندا آهن. سندن پروگرامن کي اسان غير سياسي پروگرام ته چئي نه ٿا سگھو ڇوته سندن پروگرامن ۾ مختلف سياسي ڪارڪنن کي ڪوٺي ڳالهائڻ جو موقعو ڏنو ويندو آهي ۽ ٻيو هي ته اهي پروگرام فورم پنهنجي هڙان وڙان ڪندا آهن.

 جشن لطيف واري پروگرام ۾ سکر سطح تي سرگرم سمورن سياسي پارٽين، ادبي ڌارائن، سماجي سطح تي ڪم ڪندڙن کي ڪوٺ ڏئي کين لطيف جي فڪر تي ڳالهائڻ جو موقعو ڏنو ويو هو.

قومي عوامي تحريڪ جي مرڪزي اڳواڻ سائين هادي بخش ڀٽ صاحب ۽ عوامي جمهوري پارٽي جي مرڪزي اڳواڻ سائين حڪيم زنگيجو لطيف جي فڪر تي شاندار نموني روشني وڌي ۽ لطيف جي شعرن سان لطيفي فڪر جي مختلف پهلوئن کي اجاگر ڪري خوب داد حاصل ڪيو. مٿي ذڪر ڪيل ٻن دوستن کان سواءِ باقي اسان جا جيڪي نوجوان دوست آيا انهن لطيف جي شاعريءَ جي جنهن نموني چير ڦاڙ ڪئي ان تي سواءِ افسوس جي ڀلا ڪري به ڇا ٿو سگھجي. هڪ پاسي دعوا آهي قومپرستي جي، ڳالهيون آهن سنڌ جي آزاديءَ جون ٻئي پاسي لطيف سائينءَ جو ڪو هڪ اڌ شعر به صحيح پڙهڻ ڪونه ٿو اچي! اها صورتحال محض اسان جي سياسي ڪارڪنن جي ناهي، اسان جي تعليمي ادارن ۾ ڪم ڪندڙ هر سطح تي جيڪي استاد ۽ پروفيسر آهن انهن جو حال به ساڳيو ئي آهي.  گذريل اليڪشني عمل جي پولنگ عملي جي سکيا وقت مون چاليهن جي لڳ ڀڳ عملي کي لطيف جو شعر ”اول الله عليم، اعلى عالم جو ڌڻي.....“ ٻڌائڻ جي استدعا ڪئي هئي ته سواءِ هڪ نوجوان استاد جي ٻئي ڪنهن کي به اهو شعر ياد ڪونه هو! ان نوجوان به اهو شعر غلط ئي پڙهيو هو. ڪنهن ڪنهن کي ڏوهه ڏجي، اهي جيڪي پاڙهڻ جا ذميوار آهن، اها شاعري جيڪا انهن جي نصابي ڪتابن ۾ شاگردن کي پڙهائڻ لاءِ ڏنل آهي اسان جي استادن کي اها نه ٿي اچي ٻئي پاسي اسان جا نوجوان سياسي ڪارڪن جن کي سواءِ چند نعرن جي ڪجھ به ناهي ايندو، اهي جنهن سياسي ڌر سان سلهاڙيل آهن مون کي يقين آهي ته کين پنهنجي رهبر(ن) پاران لکيل فلسفي جي خبر به ڪا خير هوندي، اهي جيڪي چي گويرا کي پنهنجو هيرو سمجھن ٿا انهن چي گويرا جي لکيل گوريلا جنگ جي ڪتاب کي به شايد پڙهيو ئي هجي!

مٿي ٻڌايل جشن لطيف واري پروگرام ۾ اسان جي هڪ دوست عوام سان سڌي سنئين رابطي متعلق تمام ڪارائتيون ڳالهيون ڪيون هيون پر افسوس ته هو جنهن سياسي ڌر سان وابسطه آهي ان ۾ ڪوبه نئون رت ڏسڻ ۾ ڪونه پيو اچي، اهي جيڪي چار يار هيا جيڪي اوڻويهه سؤ اسي ۾ مون ڏٺا هيا بس اهي ئي آهن! اسان جي انهن دوستن کي ٻين کي صلاحون ڏيڻ کان اڳ پنهنجي ڳالهين تي پاڻ به عمل ڪرڻ گھرجي. اسان جي ڪن قومپرست يا ترقي پسند سياسي ڌرين ماضيءَ ۾ هيٺين سطح تي عوام ۾ ڪم ڪيو هو ۽ ڳوٺ سطح تائين تنظيمي ڄار وڇايو ويو هو، انهن پارٽين کي پنهنجن انهن لاڳاپن کي ئي ٻيهر جيارڻ گھرجي! سموري قوم کي صلاحون ڏيڻ وارا افسوس ته پاڻ ڪک ڀڃي ٻيڻو ڪرڻ لاءِ اصل تيار ڪونهن هاڻي سنڌ جي سياسي وايو منڊل ۾ ڪا مثبت تبديلي اچي به ته ڪيئن اچي.

مون کي انتهائي افسوس ته سکر جي ادبي ۽ سياسي سوجھ بوجھ رکندڙ ساٿيءَ تي ٿيو جنهن پنهنجي مختصر تقرير ۾ اهو ثابت ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ته لطيف نه ته صوفي هو، نه مذهبي خيال رکندڙ هو، نه مزاحمتي هو ۽ نه ئي قومپرست، آخر ۾ سندس چوڻ هو ته لطيف اسان جهڙو ئي هڪ عام ماڻهون هو (مون کي ته ائين لڳو ڄڻ سائين جن جو اهو چوڻ هو ته اسان هروڀرو لطيف کي پنهنجي سِر تي سوار ڪيو آهي)

سڀ ڪم ۽ سرگرميون، محنت، تحقيق ۽ جستجو ڪرڻ کان سواءِ ثمر ڏئي ڪونه سگھنديون. مامرن کي سمجھڻ لاءِ سِر کپائڻو پوندو آهي، لاڳاپيل علم کي سمجھڻ لاءِ ضخيم ڪتابن جو مطالعو ڪبو آهي، سياسي ڪم ڪار لاءِ جبلن سان مٿا ٽڪرائڻا پوندا آهن، حق ۽ سچ جي ڳولها لاءِ رڻ پٽ، بيابان رلڻا پوندا آهن انهن لاءِ سسئيءَ واري همٿ، مارئي واري وطن دوستي درڪار هوندي آهي.