شاهه عبدلطيف يونيورسٽي خيرپور جي سنڌي شعبي ۾ پيش ڪيل ٽن ايم فل سيمينارن جو احوال ۽ جائزو

اڄ 15 ڊسمبر 2015ع جي ڏينهن شاهه عبدالطيف يونيورسٽي خيرپور ۾ سنڌي شعبي ۾ ايم فل جي سلسلي ۾ ٽي عدد لڳاتار سيمينار ٿيا. جن ۾ جناب داد محمد ڪٽوهر (انورپرديسي) ”سچل جي سنڌي شاعريءَ ۾ علامت نگاري (تحقيقي ۽ تنقيدي جائزو“، جناب محمد ابراهيم کرل (ابراهيم کرل) ”نسيم کرل جي ڪهاڻين جو تنقيدي جائزو“ ۽ جناب عتيق الرحمان ميمڻ جن ”برطانوي دؤر ۾ سنڌي ٻوليءَ جي حيثيت (تحقيقي ۽ تنقيدي جائزو)“ پيش ڪيا. ٽنهي اسڪالرن جي ڪم کي ساراهيو ويو ۽ سندن ڪيل تحقيق جي واکاڻ ڪندي سندن سيمنارن کي ڪامياب قرار ڏنو ويو. هن ڪارائتي پروگرام جي صدارت ڊاڪٽر محمد يوسف خشڪ (ڊين فيڪلٽي آف آرٽس اينڊ لينگويج) صاحب جن ڪئي جڏهن ته ان موقعي تي ٽنهي اسڪالرن کي گائيڊ ڪندڙ شاهه عبدالطيف يونيورسٽي ۾ سنڌي شعبي جوسابق چئرمين ڊاڪٽر ادل سومرو، شاهه عبدالطيف يونيورسٽيءَ ۾ سنڌي شعبي جا چئرمين سائين ايازگل پڻ موجود هيا. انهن کان علاوهه يونيورسٽيءَ ۽ ڪاليج سائيڊ جا ٻيا به ڪيترائي ناليوارا ڊاڪٽر، پروفيسر، شاگرد موجود هيا.  ياد رهي اڄوڪين ٽن سيمينارن ۽ گذريل چئن سيمينارن کي ملايو وڃي ته ستن جو انگ ٿو بيهي، اهڙي ڪارائتي ڪارڪردگيءَ تي سنڌي شعبي جو چئرمين سائين اياز گل لکين کيرون لهڻي، ساڳي وقت سائين ادل سومري جي مستقل مزاجي ۽ سنڌي ادب سان دلي لڳاءُ جو کليل اظهار به ٿئي ٿو ته سائين جن ڪنهن به نوجوان محقق کي مايوس ڪرڻ بدران کين همٿايو آهي ۽ پنهنجو قيمتي وقت سيڙائي سندن رهنمائيءَ وارو ڪم سرانجام ڏنو آهي. انهن سمورن سڀاويڪ ڪمن ۾ ڊاڪٽر محمد يوسف خشڪ جن پڻ تمام اهم ڪردار ادا ڪيو آهي. شاهه عبدالطيف يونيورسٽيءَ ۾ سنڌي شعبي کان سواءِ ٻين شعبن ۾ پڻ تحقيقي ڪم هلي پيو، ان ڪري ئي يونيورسٽي جي رينڪنگ تمام سٺي ٿي ويئي آهي. حقيقت ۾ اسان جي نوجوانن ۾ تمام وڏو ٽيلنٽ موجود آهي ۽ منجھن ڪم ڪرڻ، تحقيق ڪرڻ، جستجو ڪرڻ جا جوهر اتم موجود آهن بس کين موقعا فراهم ڪري ڏيڻ جي ضرورت آهي. جڏهن به ۽ جتي به کين موقعا مليا آهن ته انهن پنهنجو پاڻ مڃايو آهي. مثال طور اڄ مسلسل ٽي سيمينار لڳاتار هلندا رهيا ۽ پورو هال آخر تائين ڀريل ئي رهيو. هر نوجوان محقق جي پيش ڪش بعد سوالن جوابن واري نشست پڻ تمام ڪارائتي رهي ۽ ڪيئي ڪم واريون ڳالهيون ٿيون. مان بحيثيت هڪ طالب علم جي تمام گھڻيون ڪارائتيون ڳالهيون سکيون.

ڪم ڪيترو به سٺو ٿئي پر ان ۾ وڌيڪ چڱ ڀلائي، سٺائيءَ جي گنجائش بهرحال رهندي آهي. هڪ ڳالهه جيڪا ڊاڪٽر ادل سومري ڪئي ته يونيورسٽي اندر سنڌي شعبي جا جيڪي نوجوان ايم فل جي ڊگري حاصل ڪن ٿا ته کين ان پنهنجي ايم فل جي ڊگريءَ کي پي ايڇ ڊي ۾ بدلائڻ جو چانس ناهي ۽ انهن نوجوانن محقق پي ايڇ ڊي لاءِ وري به ڪنهن ٻي يونيورسٽيءَ سان رجوع ڪرڻو پوندو ۽ سندس اها صلاح هئي ته ايم فل جي اسڪالرن کي اهو موقعو شاهه عبدالطيف يونيورسٽيءَ اندر ئي مهيا ڪري ڏنو وڃي. مان ڊاڪٽر ادل سومري جي تجويز سان سؤ فيصد متفق ٿيندي ان ۾ هڪ ٻي ڳالهه جو اضافو به ڪندس ته سنڌي شعبي ۾ ڪي پي ايڇ ڊي اسڪالر به کنيا وڃن ته جيئن تحقيقي ۽ تدريسي ڪم ۾ تهان وڌيڪ نکار اچي.

اڄوڪي پروگرام ۾ جيڪي ٽي سيمينار ٿيا اهي ٽيئي ڊيسڪ تحقيق جي زمري ۾ آيل آهن (تحقيقي ۽ تنقيدي جائزا).  ڊيسڪ تحقيق حقيقت ۾ سيڪنڊري سورس کي استعمال ڪندي ڪئي ويندي آهي. ڊيسڪ تحقيق وارو مواد اڳ ئي موجود هوندو آهي ۽ انهن جو مطالعو ڪري تحقيق ڪندڙ ڪنهن شخصيت، تاريخي دؤر، ڪنهن واقعي متعلق تحرير ٿيل مواد جو تجزيو ڪري پنهنجي چونڊيل عنوان تحت ان مان ڪي نوان پهلو اجاگر ڪندو آهي. جڏهن ته پرائمري ريسرچ اها هوندي آهي ته تحقيقڪار سڌو سنئون ڪي نيون حقيقتون پاڻ هٿ ڪندو آهي. منهنجي خيال ۾ ته اڄ جيڪي تحقيقي سيمينار ٿيا ان جا تحقيق ڪار پنهنجي تحقيقي ڪم ۾ ڪن ٻين ماهرن جي راءِ معلوم ڪرڻ لاءِ کانئن ڪي انٽرويو ڪن ها يا ڪي فوڪس گروپ ڊسڪشن ذريعي به مواد گڏ ڪري انهن کي پنهنجي ڊيسڪ تحقيق سان سلهاڙين ها ته سندن ڪم کي تهان وڌيڪ چار چنڊ لڳي وڃن ها.

اڄوڪين سيمينارن ۾ تحقيقي عنوان ڏنل هيا پر ڪنهن هڪ محقق به اهو ڪونه ٻڌايو ته سندن تحقيقي سوال ۽ ان جا سب سوال (Research Question and Sub research questions) ڪهڙا آهن. ڪنهن به تحقيق ۾ تحقيقي سوال تحقيق ڪار جي رهنمائيءَ وارو ڪم ڪندو آهي ۽ ان مان تحقيق ڪندڙ کي مواد هٿ ڪرڻ، مواد جي ڇنڊ ڇاڻ ڪرڻ، مواد جو تجزيو ڪرڻ ۽ ان تجزئي جي آڌار تي ڪي نتيجا ڪڍڻ جو موقعو ملندو آهي.