حليم بروهي پاران لکيل سندس ننڍڙي مضمون جو مڪمل متن ۽ ان ۾ سنڌي ٻوليءَ جا استعمال ڪيل ڪجھ تز سنڌي لفظ...منهنجو ننڍڙو تجزيو.

هٿ ڏسڻ

            هٿ کي ابتو ڪري ڏسجي ته وار آهن يا نه، جيڪڏهن وار آهن، ته پوءِ اهو هٿ مرد جو آهي، جيڪڏهن وار نه آهن ته پوءِ به اهو هٿ مرد جو ٿي سگھي ٿو، پامسٽري جو ڏوهه ڪونهي، مرد جنس ئي اهڙي آهي.

            جنهن نرم ۽ نازڪ هٿ جي چمڙي لڙڪيل آهي، سو غلط هٿ آهي، ڇوته اهو محبوبه جي ماءُ جو هٿ آهي، جنهن جي نرم نازڪ چمڙي لڙڪيل به آهي ۽ ان تي وار به آهن، سو خطرناڪ هٿ آهي، ڇوته اهو محبوبه جي پيءُ جو هٿ آهي. جيڪڏهن هٿ نرم لسو ۽ نازڪ آهي، ته پوءِ ان هٿ کي هوءَ پنهنجو مستقبل سمجهي ويندي ۽ پاڻيهي اچي اوهان سان اڪيلائيءَ ۾ ملندي، جيڪو هٿ آهستي آهستي ڏڪي رهيو آهي، سو اوهان جوپنهنجو هٿ آهي..

            جنهن جو هٿ اوهان ڏسي رهيا آهيو، تنهن کي برقعو پاتل آهي ته پوءِ اهو هٿ ڪنهن عورت جو هٿ آهي. جيڪڏهن اهو هٿ ڪنهن مرد جو آهي ته هن مرد جو دماغ خراب آهي. جيڪڏهن هٿ تمام نرم، تمام نازڪ ۽ تمام ننڍڙو آهي ته اوهان ڪنهن ننڍڙي ٻار جو هٿ ڏسي رهيا آهيو. جنهن جي هٿ جي ڪرائيءَ واري هنڌ آڱريون هجن ۽ آڱرين واري هنڌ ڪرائي هجي، سو هٿ ڪنهن جو به ٿي سگھي ٿو. جيڪڏهن وچين آڱر آڱوٺي مان نڪري چيچ مٿان ٿيندي ڏسڻي آڱر جي پاسي ۾ نمودار ٿئي ته پوءِ اوهان جي پنهنجي نظر خراب آهي پر جيڪڏهن وچين آڱر چيچ جي مٿان ٿيندي بل ڏيئي اوچتو ڪرائي ۾ گم ٿي وڃي ته پوءِ اوهان جو پنهنجو دماغ خراب آهي.

            جيڪڏهن ڪو اهڙو هٿ ڏسجي، ڪاٺ جهڙو سخت به هجي، آڱريون به نه هجن ۽ ان هٿ جي ڪرائي به ڪاٺ جهڙي سخت هجي، ته اهڙي هٿ کي غور سان ڏسجي، ڇوته اهو هٿ ڪونهي، اها ڏوئي آهي جيڪا اوهان رڌڻي مان کڻي آيا آهيو.

            هٿ جي تريءَ تي لائينون هونديون آهن، جيڪا لائين آڱوٺي وٽان نڪري سڌو چيچ ڏانهن وڃي تنهن کي دماغ جي لائين چئبو آهي. جيڪا لائين ڪرائيءَ وٽان نڪري سڌو چيچ آڱر ڏانهن وڃي تنهن کي پيسي جي لائين چئبو آهي، ۽ جيڪا لائين ڪراچي کان سڌو روهڙي وڃي تنهن کي ريلوي لائين چئبو آهي. لائينڊ چينل وري هڪڙو هٿرادو کوٽيل واهه آهي جيڪو حيدرآباد شهر جي ٻاهران وهندو آهي. جڪيا لائين وچين آڱر وٽان نڪري، سڌو چيچ ڏانهن وڃي تنهن کي چيچ ڏانهن ڪو ضروري ڪم هوندو آهي.

            هٿ ڏسڻ وقت هٿ کي ابتو سبتو ڪرڻو پوندو آهي. جھٽڪو ڏئي زور سان ابتو ڪرڻ سان گڏ سڄو ماڻهون به ابتو ٿيو پئي، تنهن ڪري هٿ کي آهستي ابتو ڪجي ته جيئن ماڻهون جيئن جو تيئن رهي. جيڪڏهن سبتو آهي ته سبتو رهي ۽ جيڪڏهن ابتو آهي ته ابتو رهي. ابتي ماڻهونءَ کي پهرين سبتو ڪجي ۽ سندس هٿ ڏسڻ کان پوءِ کيس وري ابتو ڪري ڇڏجي ته جيئن آيو هو تيئن وڃي.

             

            هو جيڪو هاڻي اسان ۾ جسماني طرح ناهي رهيو، هو جنهن کي وقت جي جيتامڙن چريائپ جا ٺپا هڻي سنڌ جي مادر علمي مان ڪڍي ڇڏيو هو، هو جيڪو ڪاوڙيل هوندو هو، سنڌين جي ڪريل سوچ تي، سندن اٻوجھائپ تي، هو جيڪو نام نهاد ڏاهن کي چئلنج ڪندو هو، کين ٻڌائيندو هو ته اوهان اصل ۾ آهيو ڇا، هو جيڪو سنڌ جي نوجوان نسل سان وڙهندو هو ته اوهان هن وقت تائين ڪيو ڇا هي، اوهان ته ايترو به ڪري نه سگھيا آهيو ته سنڌي ۾ بس لاءِ ڪو لفظ ٺاهي سگھو، هو انهن ڏاهن انسانن مان هڪ هيو جنهن چيو هو ته ”مان مري وڃان ته منهنجي قبر تي قل پڙهڻ ڀلي نه اچو پر ٻيلي منهنجي ڳالهه ٻڌو، سنڌي ٻوليءَ کي رومن اسڪرپٽ تي آڻيو“ پر اسان مٿس ٺٺوليون ڪيون ۽ اڄ جن مٿس ٺٺوليون ڪيون هيون اهي به رومن انگريزيءَ ۾ انڌي منڊي سنڌي لکڻ کان بچي نه سگھيا آهن. هو هڪ اهڙو چريو هو جيڪو اسان جي سماج اندر اڪثر ماڻهن کي چريو چوندو هو، اڄ الائي ان گذاري ويل چرئي جي ياد دل تي تري آئي سندس ڪتاب ”جيڪي مون لکيو“ کولي پڙهڻ لڳس دل ٿي گھري ته اوهان کي به ان ۾ شريڪ ڪيان.

             ڪتاب ” جي صفح نمبر155، 156 تي هي مضمون ڇپيل آهي. مان هن مضمون ۾ ڏنل ڏاهپ ڀريل گفتن، طنز و مزاح کي پاسي رکندي ان جي ٻوليءَ واري پاسي تي نظر وڌم ته  مون کي ڪيئي سنڌيءَ جا تز لفظ نظر آيا جن جي متعلق جيڪڏهن اڄ جي نوجوان نسل کان پڇا ڪجي ته شايد انهن مان گھڻا منجھي پون ۽ ڪجھ ٻڌائي به نه سگھن. مثال طور ’لسو هٿ‘، ’هٿ جي لڙڪيل چمڙي‘، ڪِرائي، آڱريون، وچين آڱر، چيچ، آڱوٺو، ڏوئي، رڌڻي/رڌڻو، ابتو سبتو وغيرهه. هن ننڍڙي مضمون پڙهڻ سان مون کي خبر پئي ته ڪيئن نه عالم اديب پنهنجي لکڻين ۾ پنهنجي ٻوليءَ جو تحفظ ڪري ويندا آهن.